Zadośćuczynienie za śmierć

Powszechnie wiadomym jest, że za śmierć osoby najbliższej na skutek wypadku komunikacyjnego czy błędu medycznego należy się rekompensata pieniężna od sprawcy zdarzenia, którą powszechnie nazywa się odszkodowaniem. Nie jest to jednak prawidłowa nazwa, gdyż odszkodowanie ma na celu zrekompensować jedynie straty materialne, czyli np. pogorszenie sytuacji finansowej rodziny po śmierci męża, czy pokryć koszty organizacji jego pogrzebu, natomiast rekompensatę pieniężną za ból, cierpienie i poczucie samotności po śmierci osoby najbliższej nazywamy zadośćuczynieniem.

W dalszej części artykułu wyjaśnię:

• Co to jest zadośćuczynienie za śmierć osoby bliskiej i komu się należy;
• W jakim czasie należy zgłosić roszczenie o zadośćuczynienie za śmierć;
• Dlaczego warto złożyć pozew o zadośćuczynienie za śmierć;
• Jakie kwoty można uzyskać tytułem zadośćuczynienia za śmierć osoby bliskiej;
• Czy od pieniędzy uzyskanych tytułem zadośćuczynienia za śmierć trzeba zapłacić podatek.

Zadośćuczynienie za śmierć bliskiej osoby

Uprawnienie do dochodzenia zadośćuczynienia za śmierć osoby najbliższej wynika bezpośrednio z art. 446 § 4 kodeksu cywilnego zgodnie, z którym: „Sąd może także przyznać najbliższym członkom rodziny zmarłego odpowiednią sumę tytułem zadośćuczynienia pieniężnego za doznaną krzywdę.”

Zadośćuczynienie za śmierć osoby bliskiej ma na celu rekompensatę takich negatywnych skutków wypadku wywołanych śmiercią osoby najbliższej, jak:

• wstrząs i cierpienia psychiczne;
• uczucie smutku, tęsknoty, żalu;
• poczucie osamotnienia;
• utrata wsparcia, rady, towarzystwa;
• niemożność odnalezienia się w nowej sytuacji;
• zaburzenia w prawidłowym funkcjonowaniu rodziny;
• poczucie sieroctwa, czy niższej wartości wobec rówieśników;
• zachwianie poczucia bezpieczeństwa;
• pogorszenie ogólnej sytuacji życiowej;
• spadek sił życiowych;
• przyspieszenie rozwoju choroby.

Zadośćuczynienie za śmierć bliskiej osoby przysługuje nie tylko członkom rodziny, ale również osobom, z którymi zmarłego łączyła silna więź emocjonalna. Do grona osób, które mogą dochodzić zadośćuczynienia za śmierć osoby bliskiej zaliczamy:

• małżonka, partnera, konkubenta;
• ojca i matkę;
• dzieci w tym dzieci adoptowane i przyjęte na wychowanie;
• rodzeństwo, również rodzeństwo przyrodnie;
• dziadków;
• wnuków.

Zadośćuczynienie za śmierć osoby bliskiej – Przedawnienie

Wniosek o zadośćuczynienie za śmierć osoby bliskiej składa się bezpośrednio do ubezpieczyciela, u którego sprawca szkody posiadał w dacie zdarzenia wykupioną polisę OC. Czas na zgłoszenie roszczenia o zadośćuczynienie za śmierć jest zależny od okresu przedawnienia w danej sprawie i wynosi w sprawie:

• wypadku drogowego lub wypadku przy pracy:
  • 20 lat – jeżeli sprawca szkody został skazany prawomocnym wyrokiem sądu karnego;
  • 3 lata – jeżeli w sprawie zostało wydane postanowienie o umorzeniu postępowania, gdyż sprawca wypadku zmarł, uciekł lub nie udało się go ustalić. Jeżeli od wypadku upłynęło ponad 3 lata to i tak warto zgłosić się do specjalisty o analizę sprawy, gdyż termin ten w określonych okolicznościach może ulec przedłużeniu nawet do 20 lat.
• błędu medycznego:
  • 10 lat od daty zdarzenia, jednak nie więcej niż 3 lata od chwili, gdy rodzina zmarłego pacjenta dowiedziała się o nieprawidłowościach w leczeniu;
  • 20 lat od daty zdarzenia, jeżeli osoby odpowiedzialne za błąd medyczny zostały skazane prawomocnym wyrokiem karnym.

Generalnie sprawy dotyczące błędów medycznych warto zgłaszać jak najszybciej, gdyż po upływie roku od śmierci pacjenta zazwyczaj nie ma już możliwości wszczęcia postępowania przed Wojewódzką Komisją ds. Orzekania o Zdarzeniach Medycznych, co może utrudnić wykazanie nieprawidłowości w sposobie leczenia pacjenta.

Pozew o zadośćuczynienie za śmierć osoby bliskiej

Jest oczywiste, że przeliczenie krzywdy wywołanej śmiercią osoby bliskiej na odpowiednią kwotę pieniędzy tytułem zadośćuczynienia za śmierć nie jest rzeczą prostą. Każdy przypadek musi być rozważany indywidualnie z uwzględnieniem wszystkich okoliczności danej sprawy, a w szczególności skutków śmierci na życie i funkcjonowanie osoby bliskiej oraz swobodnej oceny sądu. Szczególna rola sądu wynika w tym przypadku także z tego, że ustawodawca nie wskazał na kryteria ani granice ustalania wysokości zadośćuczynienia z tytułu śmierci osoby najbliższej.

W praktyce ubezpieczyciel wydając decyzję o wypłacie bezspornej kwoty zadośćuczynienia za śmierć osoby bliskiej opiera się na wewnętrznych wzorach i standardach, kierując się przede wszystkim interesem finansowym firmy, a nie faktyczną sytuacją osoby poszkodowanej. Prowadzi to do znacznej rozbieżności pomiędzy kwotami zadośćuczynienia za śmierć osoby bliskiej wypłacanymi dobrowolnie przez ubezpieczyciela, a tymi zasądzanymi wyrokiem sądu cywilnego. Różnica w wysokości przyznanych świadczeń potrafi być kilkukrotna, szczególnie jeżeli w sprawie mamy też do czynienia z przyczynieniem się osoby poszkodowanej.

Tak więc w rozstrzyganiu sporów dotyczących wysokości zadośćuczynienia za śmierć osoby najbliższej zdecydowanie celowym jest skierowanie sprawy na drogę postępowania sądowego, w celu ustalenia odpowiedniej kwoty należnego zadośćuczynienia przez niezależnego sędziego. W tego typu sprawach nie warto też zawierać ugody z ubezpieczycielem, gdyż tylko złożenie pozwu o zadośćuczynienie za śmierć osoby bliskiej gwarantuje, że sprawa zostanie obiektywnie rozpatrzona, a wypłacona kwota zadośćuczynienia będzie adekwatna do faktycznie poniesionej straty, bliskości więzi ze zmarłą osobą oraz negatywnych skutków, z którymi osoba bliska musi się mierzyć po doznanej stracie.

Zadośćuczynienie za śmierć ojca lub matki

Najwyższe kwoty zadośćuczynienia przyznawane są dla dzieci za śmierć rodzica, szczególnie jeżeli dzieci są małoletnie oraz dla rodzica za śmierć dziecka. Jest to sytuacja naturalna, gdyż więzi pomiędzy rodzicami, a dziećmi to zdecydowanie najsilniejsze i najbliższe więzi rodzinne. Małoletnie dziecko powinno otrzymać kwotę zadośćuczynienia za śmierć rodzica zdecydowanie przekraczającą 100.000,00 zł. Oczywiście taka kwota dostępna jest jedynie w przypadku skierowania pozwu o zadośćuczynienie przeciwko ubezpieczycielowi, gdyż wypłacona dobrowolnie przez ubezpieczyciela kwota bezsporna zadośćuczynienia za śmierć ojca lub matki będzie wynosić ok. 20-30 tys. zł.

Dodatkowo w wyroku sąd cywilny poza kwotą zadośćuczynienia za śmierć ojca lub matki powinien zasądzić dla małoletniego dziecka:

• Odsetki ustawowe za opóźnienie od przyznanej kwoty zadośćuczynienia za okres od daty zgłoszenia szkody do dnia wypłaty świadczeń, które obecnie wynoszą ok. 12% w skali roku;
• Odszkodowanie za pogorszenie sytuacji finansowej dziecka na skutek śmierci rodzica, które może wynosić nawet 50.000 zł;
• Rentę wyrównawczą, której celem jest wyrównanie straty materialnej rodziny z tytułu brakującego dochodu osiąganego przez zmarłego rodzica. Taka renta wypłacana jest maksymalnie do 24 roku życia dziecka.

Zadośćuczynienie za śmierć dziecka

Śmierć dziecka jest dla rodziców zazwyczaj jeszcze większą tragedią niż śmierć jednego z rodziców dla dziecka, jednak śledząc wyroki sądów w tego typu sprawach można stwierdzić, że kwoty te w większości przypadków są nieznacznie niższe. Zadośćuczynienie za śmierć dziecka orzekane wyrokiem sądu cywilnego powinno wynosić od 80 do 150 tys. zł. Taka kwota należy się każdemu z rodziców osobno, a dodatkowo jeszcze do tej kwoty sąd powinien zasądzić odsetki ustawowe za opóźnienie od przyznanej kwoty zadośćuczynienia za okres od daty zgłoszenia szkody do dnia wypłaty świadczeń, które obecnie wynoszą ok. 12% w skali roku.

Kwoty zadośćuczynienia za śmierć dziecka wypłacane dobrowolnie przez ubezpieczycieli, również są niższe niż za śmierć ojca lub matki i wynoszą od 10 do 25 tys. zł. Oczywiście są to kwoty bezsporne od których zdecydowanie należy się odwołać składając pozew o odszkodowanie do sądu cywilnego. Bardzo rzadko rodzice po śmierci dziecka mogą też uzyskać dodatkowe odszkodowanie za pogorszenie sytuacji materialnej czy rentę wyrównawczą. Zdarza się to praktycznie wyłącznie w sytuacjach, w których mamy do czynienia ze śmiercią dorosłego dziecka, które mieszkało z rodzicami i uczestniczyło w kosztach utrzymania rodziny lub wspierało finansowo starszych rodziców.

Zadośćuczynienie za śmierć męża lub żony

Zdecydowanie bardziej złożona jest kwestia ustalenia, ile powinno wynosić odpowiednie zadośćuczynienie za śmierć męża lub żony, gdyż przy jego wyliczaniu należy wziąć pod uwagę wiele czynników, które miały wpływ na ich relację oraz perspektywy funkcjonowania w przyszłości. Generalnie zadośćuczynienie za śmierć męża lub żony powinno wynosić ok. 100.000 zł, jednak rozbieżność kwot zasądzanych przez sądy cywilne w tego sprawach jest bardzo duża.

W zależności od tego jak dobrze została opisana i wykazana relacja łącząca małżonków oraz jak pozostały małżonek przechodzi proces żałoby kwota zadośćuczynienia za śmierć współmałżonka może wahać się od 50.000 zł do nawet 200.000 zł. Natomiast kwoty bezsporne zadośćuczynienia za śmierć męża lub żony wynoszą zazwyczaj ok. 20.000 zł, a pozostałą część należnej rekompensaty pieniężnej trzeba uzyskać w ramach procesu przed sądem cywilnym.

Decydując się na wniesienie pozwu o zadośćuczynienie za śmierć małżonka, podobnie jak w przypadku śmierci rodzica, można domagać się zapłaty przez ubezpieczyciela dodatkowych kwot tytułem odsetek ustawowych za opóźnienie, odszkodowania za pogorszenie sytuacji materialnej, a nawet renty wyrównawczej w wysokości równej miesięcznym zarobkom uzyskiwanym przez zmarłego małżonka.

Zadośćuczynienie za śmierć siostry lub brata

Podobnie jak w przypadku małżonków, tak i relacje pomiędzy rodzeństwem również bywają różne, co przekłada się na dużą rozbieżność kwot orzekanych przez sądy tytułem zadośćuczynienia za śmierć brata lub siostry.  Jeżeli relacja ze zmarłym bratem lub siostrą była bardzo bliska i co najważniejsze właściwie wykazana przed sądem można się spodziewać kwoty zadośćuczynienia w wysokości nawet 80.000 zł. Natomiast jeżeli rodzeństwo mieszkało daleko od siebie i widywało się jedynie przy okazji uroczystości rodzinnych, nie utrzymując przy tym regularnych kontaktów telefonicznych lub za pośrednictwem mediów społecznościowych to sąd może uznać za odpowiednią kwotę zadośćuczynienia za śmierć siostry lub brata w wysokości jedynie 20-30 tys. zł. Oczywiście do zasądzonej kwoty zadośćuczynienia doliczone powinny być odsetki ustawowe za opóźnienie w wysokości ok. 12% za każdy rok, który upłynął od zgłoszenia szkody.

W przypadku śmierci rodzeństwa kwoty bezsporne wypłacane przez ubezpieczycieli również zazwyczaj są w symbolicznej wysokości ok. 10.000 zł, a zdarzają się nawet sytuacje, w których wydawana jest decyzja o odmowie wypłaty zadośćuczynienia za śmierć siostry czy brata z uwagi na brak wystarczająco silnej więzi emocjonalnej pomiędzy rodzeństwem. Ubezpieczyciel na pewno natomiast odmówi wypłaty odszkodowania za pogorszenie sytuacji materialnej po śmierci siostry lub brata, jak również przyznania z tego tytułu renty wyrównawczej, a uzyskanie tych świadczeń przed sądem również będzie możliwe tylko w naprawdę wyjątkowej sytuacji.

Zadośćuczynienie po śmierci ojczyma lub macochy

Wiele osób uważa, że skoro ojczym lub macocha nie są zgodnie z prawem członkami rodziny to wychowywanym przez nich dzieciom nie należy się zadośćuczynienie z tytułu ich śmierci. Nie jest to prawda, gdyż w sprawach o zadośćuczynienie za śmierć najważniejsza jest relacja łącząca osobę roszczącą z osobą zmarłą oraz stan psychiczny i emocjonalny spowodowany jej śmiercią, a stopień pokrewieństwa czy powinowactwa jest znacznie mniej istotny.

Oczywiście zgłaszając szkodę do ubezpieczyciela, najprawdopodobniej otrzymamy decyzję o odmowie wypłaty zadośćuczynienia za śmierć ojczyma lub macochy, jednak przed sądem szanse na pozytywny wyrok są już zdecydowanie większe. Najważniejsze w procesie dochodzenia zadośćuczynienia za śmierć ojczyma lub macochy jest odpowiednie wykazanie bliskiej relacji ze zmarłą osobą, a jak niektórzy wskazują fakt czy dziecko było prawnie przysposobione czy też nie.

Przy odpowiednio wykazanych więziach emocjonalnych ze zmarłą macochą czy ojczymem sąd cywilny może zasądzić kwotę zadośćuczynienia porównywalną do kwoty za śmierć ojca lub matki. W tego typu sprawach, szczególnie ważnym jest jednak powierzenie swojej sprawy do prowadzenia nie kancelarii odszkodowawczej, tylko osobie, która nie tylko ma odpowiednie doświadczenie w prowadzeniu spraw przeciwko ubezpieczycielom, ale przede wszystkim odpowiednio zaangażuje się w poznanie relacji rodzinnych, których wykazanie jest niezbędne do uzyskania zadośćuczynienia za śmierć macochy lub ojczyma.

Zadośćuczynienie za śmierć osoby bliskiej przed 2008

Przepis art. 446 § 4 kodeksu cywilnego, który jest podstawą dochodzenia roszczeń o zadośćuczynienie za śmierć osoby bliskiej został dodany do kodeksu cywilnego dopiero w sierpniu 2008 roku. Do tego czasu nie było w Polskim prawie przepisu, który byłby bezpośrednią podstawą do przyznawania zadośćuczynienia za śmierć, więc stratę związaną ze śmiercią osoby bliskiej trzeba było przedstawiać jako naruszenie dóbr osobistych lub wykazywać wpływ śmierci osoby bliskiej na pogorszenie się sytuacji materialnej rodziny. W praktyce różnie się to kończyło, gdyż ubezpieczyciele oczywiście odmawiali wypłat zadośćuczynienia za śmierć osoby bliskiej lub przyznawali jedynie symboliczne kwoty. Wyroki sądów również bywały lepsze lub gorsze, a zdarzały się nawet sytuacje, w których wydawane były wyroki odmawiające wypłaty jakiejkolwiek kwoty zadośćuczynienia za śmierć osoby bliskiej.

Oczywiście była to sytuacja skrajnie niekorzystna dla osób poszkodowanych, gdyż mimo że straciły osobę bliską to z tego tytułu często odmawiano im wypłaty świadczeń lub wypłacano je jedynie w symbolicznej wysokości, która w żaden sposób nie mogła być uznana za adekwatną do rozmiaru doznanej krzywdy i doświadczonego cierpienia. Po dodaniu do kodeksu cywilnego w sierpniu 2008 roku art. 446 § 4 sytuacja uległa znaczącej poprawie i powstało jednolite orzecznictwo zgodnie, z którym sądy cywilne regularnie zasądzają w wyrokach zdecydowanie wyższe kwoty zadośćuczynienia za śmierć osoby bliskiej niż przed 2008 rokiem.

Oczywiście prawo powinno być równe dla wszystkich, a osoby poszkodowane, które zgłosiły roszczenia o zadośćuczynienie za śmierć osoby bliskiej przed 2008 rokiem nie być w gorszej sytuacji niż te, które swoje roszczenia zgłosiły po 2008 roku. Z tych względów każda osoba, która otrzymała z polisy OC sprawcy wypadku drogowego jakiekolwiek świadczenia za śmierć osoby bliskiej powinna rozważyć zlecenie analizy swojej sprawy adwokatowi mającemu doświadczenie w prowadzeniu spraw odszkodowawczych. Bardzo często okazuje się, że mimo upływu ponad kilkunastu lat osobie poszkodowanej należą się dodatkowe pieniądze z tytułu zadośćuczynienia za śmierć osoby bliskiej, a kwota takiej dopłaty potrafi wynosić nawet ponad 50 tysięcy złotych. O ile od daty śmierci osoby najbliższej nie minęło jeszcze 20 lat, warto zapytać adwokata prowadzącego sprawy odszkodowawcze o możliwość uzyskania zadośćuczynienia za śmierć osoby najbliższej.

Podatek od zadośćuczynienia za śmierć

Każda kwota wypłacona przez ubezpieczyciela w ramach polisy OC sprawcy szkody tytułem zadośćuczynienia za śmierć osoby bliskiej jest zwolniona od podatku. Osoba poszkodowana, która otrzymała zadośćuczynienie za śmierć nie ma również obowiązku zgłaszania tej kwoty jako uzyskanego przychodu w ramach rocznego rozliczenia podatkowego PIT, gdyż zadośćuczynienie za śmierć nie jest uznawane za przychód.

Obowiązek zgłoszenia i zapłaty podatku występuje jedynie w stosunku do odsetek za opóźnienie naliczanych od przyznanej wyrokiem sądowym kwoty zadośćuczynienia za śmierć osoby bliskiej. W sytuacji, kiedy po wyroku sądu cywilnego ubezpieczyciel wypłaca zadośćuczynienie wraz z odsetkami za 0kres od daty zgłoszenia szkody do dnia wypłaty zadośćuczynienia po prawomocnym wyroku sądowym osoba poszkodowana otrzyma również odpowiednią deklarację PIT wypełnioną przez ubezpieczyciela, którą należy uwzględnić w rocznym rozliczeniu podatkowym. Jeżeli w Państwa sprawie nie został przesłany PIT przez ubezpieczyciela to znaczy, że nie są Państwo zobowiązani do zapłaty podatku od uzyskanej kwoty zadośćuczynienia za śmierć osoby bliskiej.

Jeżeli mają Państwo pytania związane z treścią artykułu lub znaleźli się Państwo w podobnej sytuacji, serdecznie zapraszam do kontaktu:

• telefonicznie pod nr 607 223 420
• mailowo na adres michal.miller@eim.waw.pl

Adwokat Michał Miller

Artykuł został sprawdzony w 2023 roku i zostały naniesione odpowiednie poprawki. Dbamy o to, byś czytając treści - czytał tylko aktualne informacje