Zadośćuczynienie jest świadczeniem, którego głównym celem jest kompensacja szkody o charakterze niemajątkowym. Należy się ono osobom, które zostały poszkodowane wskutek błędów medycznych czy wypadków komunikacyjnych. Do tej pory świadczenie to przysługiwało wyłącznie osobom, które poniosły uszczerbek na zdrowiu lub najbliższej rodzinie osoby zmarłej wskutek błędu medycznego czy wypadku komunikacyjnego. Na skutek dodania art. 4462 do kodeksu cywilnego, o zadośćuczynienie będzie można wystąpić również, w związku z zerwaniem lub naruszeniem więzi rodzinnej z osobą najbliższą.
W artykule dokładnie opiszę:
- Czy przed nowelizacją kodeksu cywilnego można było uzyskać zadośćuczynienie za zerwanie więzi rodzinnej z osobą najbliższą;
- Co zmienia dodanie art. 4462 k.c. dla osób, które na skutek błędu medycznego lub wypadku komunikacyjnego utraciły więź rodzinną z członkiem najbliższej rodziny;
- W jakich sytuacjach można dochodzić zadośćuczynienia za zerwanie lub naruszenie więzi rodzinnej.
Zerwanie więzi rodzinnej
Zgodnie z dotychczasową linią orzeczniczą potwierdzoną uchwałą składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 27 marca 2018 r., sygn. akt III CZP 60/17, Sąd Najwyższy stał na stanowisku, iż „Sąd może przyznać zadośćuczynienie za krzywdę osobom najbliższym poszkodowanego, który na skutek czynu niedozwolonego doznał ciężkiego i trwałego uszczerbku na zdrowiu.”
W praktyce chodzi tu o najbliższą rodzinę osoby, która została trwale niepełnosprawna w wyniku błędu medycznego lub wypadku komunikacyjnego. Dotychczas, jeżeli osoba poszkodowana przeżyła, jej rodzina nie mogła liczyć na żadne świadczenia, mimo iż skutki takiej tragedii odczuwali oni w równym, a często nawet większym stopniu niż rodzina osoby zmarłej. W ocenie Sądu Najwyższego ,,nie ma podstaw do rozróżnienia między zerwaniem więzi rodzinnej wskutek śmierci osoby najbliższej, a niemożnością nawiązania lub rozwinięcia tej więzi pomiędzy bliskimi z powodu ciężkiego uszkodzenia ciała jednego z nich. Różnica między sytuacją, w której jedna z osób połączonych więzami rodzinnymi (bliskości) traci życie, a sytuacją, w której doznaje ona ciężkiego uszczerbku na zdrowiu, nie polega na tym, czy dobro osobiste bliskiego zostało naruszone, gdyż tak jest w każdym z tych wypadków, lecz dotyczy sposobu naruszenia. Skoro w utrwalonym i jednolitym orzecznictwie Sądu Najwyższego uznaje się, że zadośćuczynienie na podstawie art. 448 kodeksu cywilnego przysługuje w razie śmierci bliskiego, to niezasadne jest odmawianie go, gdy to samo dobro ucierpiało ciężko, chociaż w inny sposób. Twierdzenie, że naruszenie dobra osobistego może polegać tylko na jego definitywnym unicestwieniu z powodu śmierci jednej z osób połączonych więzami bliskości, a nie zrywa się dopóty, dopóki osoba ta żyje, nie uwzględnia bogactwa i złożoności czynników tworzących tę więź, do której podtrzymania nie wystarczy jedynie zachowanie egzystencji fizycznej.”
Następnie jednak Sąd Najwyższy uchwałą z dnia 22 października 2019 r., sygn. akt I NSNZP 2/19 uznał, iż „Osobie bliskiej poszkodowanego, który na skutek czynu niedozwolonego doznał ciężkiego i trwałego rozstroju zdrowia, nie przysługuje zadośćuczynienie pieniężne na podstawie art. 448 Kodeksu cywilnego.” W tej uchwale Sądu Najwyższego nie chodziło jednak o to, że zadośćuczynienie za zerwane czy naruszone więzi rodzinne z osobą najbliższą się nie należy, ale podstawa prawna w postaci art. 448 kodeksu cywilnego nie jest odpowiednia do dochodzenia tego typu roszczeń.
Zdaniem Sądu Najwyższego: „Na gruncie prawa obowiązującego wątpliwości budzi podstawa prawna wskazywana w dotychczasowej judykaturze do ochrony więzi rodzinnych przy wykorzystaniu konstrukcji dóbr osobistych. W konsekwencji, należy przyjąć, że ochrona osób najbliższych przez prawo do zadośćuczynienia w przypadku ciężkiego, nieodwracalnego uszkodzenia ciała lub rozstroju zdrowia, z którą to osobą pokrzywdzonego wiązał szczególne więzi emocjonalne może być realizowana na podstawie art. 445 § 1 k.c. lub art. 446 § 4 k.c. W związku z tym, sytuacja gdy traci się osobę najbliższą (dziecko, rodzica, małżonka) z czym związane są wyjątkowe cierpienia, jak i w przypadku gdy więź z osobą najbliższą jest faktycznie zerwana pomimo, że osoba ta żyje, zasługuje na ochronę w postaci zadośćuczynienia. Wymaga to niewątpliwie na przyszłość interwencji ustawodawcy.”
Wyrok ten mimo, iż w założeniu miał pomóc w doprecyzowaniu właściwej drogi do uzyskania zadośćuczynienia za zerwane więzi rodzinne pomiędzy osobami najbliższymi w przypadku doznania ciężkiego uszczerbku na zdrowiu, w praktyce jest wykorzystywany przez ubezpieczycieli jako podstawa do odmowy wypłaty jakichkolwiek świadczeń. Jest to oczywiście nieprawidłowe zastosowanie oparte na niewłaściwej wykładni tego wyroku Sadu Najwyższego celowo wypaczającej jego znaczenie i ustalenia.
Z perspektywy osób poszkodowanych, znacząco utrudniło to i tak już skomplikowaną drogę do uzyskania zadośćuczynienia za zerwanie lub naruszenie więzi rodzinnej z osobą najbliższą. Wiele osób poszkodowanych rezygnuje ze zgłaszania roszczeń obawiając się powstałych rozbieżności w orzecznictwie sądowym oraz wynikającego z tego ryzyka przegrania sprawy.
Art. 4462 kodeksu cywilnego
Rozstrzygnięciem powstałych wątpliwości w zakresie czy zadośćuczynienie za zerwane lub naruszone więzi rodzinne z osobą najbliższą jest zasadne oraz na jakiej podstawie osoby najbliższe mogą dochodzić zadośćuczynienia za niemożność nawiązania lub kontynuowania więzi rodzinnej z osobą niepełnosprawną jest najnowsza nowelizacja kodeksu cywilnego, która dodaje nowy przepis art. 4462. Zgodnie, z jego treścią: „W razie ciężkiego i trwałego uszkodzenia ciała lub rozstroju zdrowia, skutkującego niemożnością nawiązania lub kontynuowania więzi rodzinnej, sąd może przyznać najbliższym członkom rodziny poszkodowanego odpowiednią sumę tytułem zadośćuczynienia za doznaną krzywdę.”
Dodanie art. 4462 do kodeksu cywilnego jednoznacznie potwierdza, że najbliższym członkom rodziny poszkodowanego przysługuje zadośćuczynienie za doznaną krzywdę w postaci zerwanej więzi rodzinnej w następstwie ciężkiego i trwałego uszkodzenia ciała lub rozstroju zdrowia poszkodowanego, takiego jak spowodowanie u poszkodowanego stanu wegetatywnego.
Potrzeba nowelizacji Kodeksu cywilnego w tym zakresie wynikała z rozbieżności w orzecznictwie sądowym. Dominującą linią orzeczniczą jest zasądzanie przez sądy zadośćuczynienia najbliższym członkom rodziny poszkodowanego za krzywdę w postaci zerwanej więzi rodzinnej. Zdarzają się jednak przypadki odmawiania przez sądy najbliższym członkom rodziny poszkodowanego prawa do tego rodzaju zadośćuczynienia.
Utrata możliwości nawiązania lub kontynuowania więzi rodzinnych w następstwie czynu niedozwolonego, np. w wyniku wypadku drogowego czy błędu medycznego, powinna podlegać naprawieniu przez zapłatę odpowiedniej sumy tytułem zadośćuczynienia. Rozbieżne orzecznictwo nie może pozbawiać najbliższych członków rodziny poszkodowanego prawa do uzyskania zadośćuczynienia za zerwanie lub naruszenie więzi rodzinnej.
Zadośćuczynienie za zerwanie lub naruszenie więzi rodzinnej
Co ważne, zadośćuczynienie za doznaną krzywdę w postaci zerwanej lub naruszonej więzi rodzinnej dochodzone na mocy art. 4462 k.c. będzie przysługiwało wyłącznie najbliższym członkom rodziny poszkodowanego oraz w przypadkach najcięższych i nieodwracalnych uszczerbków na zdrowiu, a więc takich, które rzeczywiście skutkują zerwaniem więzi rodzinnej i wiążą się z dotkliwą, niekończącą się krzywdą najbliższych członków rodziny poszkodowanego. Ocena wszystkich przesłanek zasadności zadośćuczynienia będzie dokonywana przez sąd na podstawie konkretnych okoliczności sprawy, których obowiązek wykazania będzie spoczywał na osobie dochodzącej zadośćuczynienia.
Ponadto przepis art. 4462 k.c. stosowany ma być z mocą wsteczną, czyli zadośćuczynienia za zerwane lub naruszone więzi rodzinne będzie można dochodzić także w związku ze zdarzeniami, które powstały przed dniem wejścia w życie nowelizacji o ile nie są przedawnione. W praktyce istnieje więc możliwość uzyskania zadośćuczynienia za zerwane więzi rodzinne, do którego doszło nawet do 20 lat wstecz.
Dodanie art. 4462 do kodeksu cywilnego ostatecznie potwierdza możliwości dochodzenia roszczeń odszkodowawczych przez członków najbliższej rodziny osoby, która czy to wskutek błędu medycznego, czy wypadku komunikacyjnego doznała ciężkiego uszczerbku na zdrowiu, który doprowadził do jej niepełnosprawności.
Dochodzenie tego typu roszczeń jest oczywiście dużo bardziej skomplikowane niż w przypadku dochodzenia roszczeń dla osoby bezpośrednio poszkodowanej, gdyż w celu uzyskania świadczeń należy złożyć pozew o odszkodowanie, a następnie w trakcie procesu przed sądem cywilnym wykazać, że w danym przypadku doszło do zerwania lub niemożności nawiązania więzi rodzinnych pomiędzy najbliższymi członkami rodziny, a w szczególności rodzicami i dziećmi.
Mimo wysokiego stopnia skomplikowania tego typu spraw, nowelizacja kodeksu cywilnego stanowi bardzo ważny krok w kierunku ułatwienia uzyskiwania zadośćuczynienia przez członków najbliższej rodziny z tytułu zerwanych lub naruszonych więzi rodzinnych, do którego doszło wskutek błędu medycznego czy wypadku komunikacyjnego.
Odszkodowanie za niemożność nawiązania więzi rodzinnej
Przykładem sprawy, w której sąd zasądził odszkodowanie za niemożność nawiązania więzi rodzinnej jest przypadek błędu medycznego, skutkującego urodzeniem przez matkę chorego i niepełnosprawnego do końca życia dziecka.
W wyniku błędu lekarzy matka urodziła dziecko, u którego następnie stwierdzono trwały neurologiczny uszczerbek na zdrowiu w rozmiarze 100%. Istnieje u niego ciężka postać dziecięcego porażenia mózgowego ze spastycznym niedowładem czterokończynowym, wynikająca z encefalopatii niedotleniowo niedokrwiennej. Oprócz tego jest on dotknięty padaczką objawową. Sąd przyznał chłopcu odszkodowanie, zadośćuczynienie i stałą rentę za skutki błędu medycznego, których doświadczył on osobiście, jednak swoje roszczenie o zadośćuczynienie z tytułu niemożności nawiązania więzi z synem zgłosiła również matka.
Kobieta zasadność swoich roszczeń argumentowała tym, że urodzenie chorego dziecka pozbawiło jej możliwości nawiązania prawdziwej relacji łączącej matkę i syna. Powódka całe swoje życie poświęciła na opiekę i pielęgnację niepełnosprawnego dziecka, zrezygnowała z pracy, rozpadł się jej związek z ojcem dziecka, straciła znajomych. Powódka domagała się więc ochrony dóbr osobistych w postaci prawa do nawiązania i utrzymywania normalnej więzi ze swoim dzieckiem.
Sąd Okręgowy uznał, że jednym działaniem, jednocześnie zostały poszkodowane dwie osoby, a mianowicie dziecko i matka. Błąd medyczny, którego dopuścili się lekarze spowodował, że dobro osobiste Powódki jakim jest prawo do nawiązania normalnych więzi i relacji ze swoim dzieckiem zostało naruszone. Z tego tytułu Sąd uznał, iż kwotą adekwatną będzie przyznanie matce 100 tysięcy złotych tytułem zadośćuczynienia. Rozmiar krzywdy uznał za bardzo duży i praktycznie bezterminowy.
Podsumowując, matka, która urodzi niepełnosprawne dziecko na skutek błędu medycznego popełnionego przez lekarzy ma prawo do uzyskania zadośćuczynienia z tytułu naruszenia jej dóbr osobistych oraz z powodu niemożności nawiązania relacji matka-dziecko.
Jeżeli mają Państwo pytania związane z treścią artykułu lub znaleźli się Państwo w podobnej sytuacji, serdecznie zapraszam do kontaktu:
- telefonicznie pod nr 607 223 420
- mailowo na adres michal.miller@eim.waw.pl
Adwokat Michał Miller
Artykuł został sprawdzony w 2023 roku i zostały naniesione odpowiednie poprawki. Dbamy o to, byś czytając treści - czytał tylko aktualne informacje
Szanowni Państwo,
zachęcam do komentowania powyższego artykułu lub zadawania dodatkowych pytań, które pojawią się w związku z jego lekturą.
Na wszystkie pytania postaramy się odpowiedzieć w możliwie jak najkrótszym czasie.
Szanujemy prywatność naszych Czytelników, więc przy komentarzu nie pojawią się żadne Państwa dane w tym adres email.