Koszty sądowe i wniosek o zwolnienie z kosztów sądowych

Postępowanie sądowe większości osób kojarzy się z koniecznością poniesienia wysokich kosztów, czy to z powodu uiszczenia opłaty od pozwu, opłacenia kosztów wydających opinie w trakcie postępowania sądowego biegłych, czy też wynagrodzenia adwokata prowadzącego sprawę sądową.

W niniejszym artykule postaram się dokładnie opisać zagadnienia:

• kosztów sądowych w sprawie cywilnej;
• kosztów zastępstwa procesowego;
• wniosku o zwolnienie z kosztów sądowych;
• uzyskania zwrotu kosztów sądowych.

  Koszty procesu

Pierwszą opłatę jaką należy ponieść w związku z wniesieniem powództwa do sądu cywilnego jest opłata od pozwu, czyli wpis sądowy. W sprawach sądowych o odszkodowanie, zadośćuczynienie czy rentę z tytułu błędu medycznego lub wypadku komunikacyjnego, wpis sądowy zgodnie z art. 13 ust. 1 ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych wynosi 5% wartości przedmiotu sporu, czyli łącznej kwoty odszkodowania i zadośćuczynienia dochodzonych w danej sprawie cywilnej.

Jeżeli poza odszkodowaniem i zadośćuczynieniem pozew cywilny zawiera roszczenie o zasądzenie na rzecz osoby poszkodowanej renty do wyliczenia wartości przedmiotu sporu uwzględnia się sumę renty za okres 12 miesięcy.

Jestem świadomy, że brzmi to dość skomplikowanie, tak więc by łatwiej było to zrozumieć posłużę się następującym przykładem:

Jan Kowalski jako osoba poszkodowana z tytułu błędu medycznego wnosi w pozwie o zasądzenie od szpitala kwoty 150.000,00 zł tytułem zadośćuczynienia, 75.000,00 zł tytułem odszkodowania oraz 3.000,00 zł miesięcznej renty tytułem zwiększonych wydatków i utraconych zarobków. Wartość przedmiotu sporu w tej sprawie to 150.000,00 zł + 75.000,00 zł + 36.000,00 zł (3.000 * 12 miesięcy), co łącznie daje kwotę 261.000,00 zł. Wpis sądowy wynosi 5% tej kwoty, a więc 13.050,00 zł. 

Koszty postępowania sądowego to nie tylko opłata od pozwu, gdyż w sprawie sądowej dotyczącej błędu medycznego do kosztów procesu należy zaliczyć również zaliczkę na poczet opinii wnioskowanych w sprawie biegłych sądowych.

W każdej tego typu sprawie koniecznym jest powołanie odpowiednich biegłych, którzy za pomocą swojej specjalistycznej wiedzy i doświadczenia wyjaśnią kwestie sporne, np. prawidłowość przeprowadzonego przez pozwanego lekarza lub szpital procesu leczenia oraz negatywne skutki odniesione w związku z tym przez poszkodowanego pacjenta.

Koszty w sprawach cywilnych jakie trzeba ponieść tytułem opinii biegłych lekarzy są niestety bardzo zróżnicowane i zależą od doświadczenia, stopnia naukowego i specjalizacji danego biegłego oraz wielkości materiału dowodowego, który musi ocenić i stopnia skomplikowania danej sprawy.

W większości wypadków koszty opinii biegłych wahają się od jednego do kilku tysięcy złotych. Jeżeli opinię ma wydać kilku lekarzy łącznie lub cały zespół biegłych koszty te mogą wzrosnąć nawet kilkukrotnie.

Należy jednak pamiętać, że koszty procesu tytułem zaliczki na poczet opinii biegłych sądowych w postępowaniu cywilnym ponosi strona, która wnioskuje o przeprowadzenie danego dowodu. Tak więc jeżeli to szpital, by bronić prawidłowości zastosowanego sposobu leczenia wnosi o powołanie kilku biegłych sąd nakaże, by to on poniósł koszty zaliczki na przeprowadzenie tych dowodów.

Może się również zdarzyć, że sąd cywilny w ramach kosztów procesu zobowiąże do uiszczenia zaliczki stronę, która wnosi o dopuszczenie i przeprowadzenie dowodu z przesłuchania świadków.

Każdemu wezwanemu na rozprawę świadkowi przysługuje bowiem zwrot kosztów dojazdu, utraconych zarobków oraz w razie potrzeby noclegu w miejscowości, w której znajduje się sąd. Świadkowie, jednak bardzo rzadko wnoszą o zwrot tych kosztów, a jeżeli się tak zdarzy, kształtują się one zazwyczaj w zakresie od kilkudziesięciu do kilkuset złotych.

Powyższe wyliczenia przedstawia większość kosztów jakie należy ponieść składając pozew o odszkodowanie w sprawie cywilnej. Wskazane kwoty poszczególnych kosztów procesu są jedynie przykładowe, gdyż ustalenie i wyliczenie ich dokładnej wysokości jest zależne od uznania sędziego prowadzącego daną sprawę, jednak nie powinny one przekraczać wskazanych w niniejszym artykule zakresów.

Oczywiście zdarzają się wyjątki, gdzie w skomplikowanej sprawie błędu medycznego zespół lekarzy pod przewodnictwem profesora wyceni swoją pracę na 20-30 tys. zł, jednak są to przypadki bardzo rzadkie, a w ramach zaliczki sąd cywilny i tak zobowiąże strony do zapłaty maksymalnie kilku tys. zł, natomiast resztę kosztów rozliczy dopiero po zakończeniu procesu obciążając nimi stronę przegraną.

Wniosek o zwolnienie z kosztów sądowych

Koszty procesu w sprawach cywilnych potrafią być bardzo wysokie, szczególnie dla osoby poszkodowanej w skutek błędu medycznego, czy wypadku komunikacyjnego, która często z tego powodu utraciła możliwość wykonywania pracy lub musi się poddać długotrwałemu leczeniu albo prywatnej rehabilitacji w celu powrotu do zdrowia.

By nie pozbawiać takich osób możliwości wyjaśnienia sprawy i dochodzenia sprawiedliwości oraz należnych osobie poszkodowanej świadczeń w postaci odszkodowania, zadośćuczynienia czy renty, w ustawie o kosztach sądowych w sprawach cywilnych została przewidziana instytucja wniosku o zwolnienie od kosztów sądowych.

Wniosek o zwolnienie od kosztów sądowych został uregulowany nie w kpc, a w art. 100 ust. 1 ustawy o kosztach sądowych, zgodnie z którym: „Strona w całości zwolniona od kosztów sądowych z mocy ustawy nie uiszcza opłat sądowych i nie ponosi wydatków, które obciążają tymczasowo Skarb Państwa.”
Sąd cywilny może zwolnić powoda od ponoszenia kosztów sądowych w całości lub w części.

Zgodnie z treścią art. 101 ust. 2 i 3 ustawy o kosztach sądowych „Częściowe zwolnienie od kosztów może polegać na zwolnieniu od poniesienia albo ułamkowej lub procentowej ich części, albo określonej ich kwoty, albo niektórych opłat lub wydatków. Może też polegać na przyznaniu zwolnienia co do pewnej części roszczenia lub co do niektórych roszczeń dochodzonych łącznie. Strona częściowo zwolniona od kosztów sądowych obowiązana jest uiścić opłaty oraz ponieść wydatki w takiej wysokości, jaka nie jest objęta zwolnieniem przyznanym przez sąd.”

W praktyce sąd cywilny rozpoznając wniosek o zwolnienie od kosztów sądowych może uwzględnić go w całości i zwolnić powoda od wszystkich kosztów procesu, aż do prawomocnego zakończenia postępowania sądowego.

Wniosek o zwolnienie od kosztów sądowych może też zostać uwzględniony jedynie w części, czyli sąd może zwolnić powoda od konieczności uiszczenia opłaty od pozwu lub innych opłat sądowych takich jak zaliczka na poczet opinii biegłych lub ograniczyć ich wysokość np. do kwoty 500 lub 1.000 zł.

Wniosek o zwolnienie z kosztów sądowych formularz

W celu uzyskania zwolnienia od kosztów i opłat sądowych należy złożyć do sądu wniosek o zwolnienie z kosztów sądowych wraz z wypełnionym i podpisanym przez powoda oświadczeniem o stanie rodzinnym, majątku, dochodach i źródłach utrzymania.

Wzór oświadczenia o stanie rodzinnym, majątku, dochodach i źródłach utrzymania można znaleźć na stronie Ministerstwa Sprawiedliwości, a tutaj znajdą Państwo dokładny wzór formularza wniosku o zwolnienie z kosztów sądowych.

We wniosku o zwolnienie od kosztów sądowych należy dokładnie opisać, dlaczego powód nie jest w stanie ponieść kosztów procesu bez uszczerbku dla utrzymania koniecznego siebie i swojej rodziny.

W praktyce pisząc wniosek o zwolnienie od kosztów sądowych należy dokładnie wykazać sądowi:

• jakie dochody osiąga powód;
• jakie powód ma wydatki;
• posiadane oszczędności;
• majątek powoda lub jego współmałżonka.

Przedstawione we wniosku okoliczności warto poprzeć odpowiednimi dokumentami np. umowy kredytowe, rachunki za opłaty, itp. Warto również dokładnie opisać sytuację w jakiej znajduje się powód, np. „w skutek popełnionego błędu medycznego, powód utracił możliwość świadczenia pracy lub musi się poddać co najmniej kilkumiesięcznej płatnej rehabilitacji, przez co zmuszony jest utrzymywać się ze swoich oszczędności i nie ma możliwości opłacić kosztów procesu.”

Wniosek o zwolnienie z kosztów sądowych najczęściej składa się wraz z pozwem o odszkodowanie, jednak można go złożyć również przed wszczęciem postępowania sądowego jako osobne pismo, a także na każdym etapie postępowania przed sądem cywilnym, np. przed koniecznością uiszczenia wysokiej zaliczki na poczet opinii biegłych.

O zwolnienie od kosztów sądowych można wnosić kilkukrotnie w trakcie jednego postępowania sądowego o ile zmieniły się okoliczności dotyczące powoda, np. pogorszyła się jego sytuacja finansowa lub pojawiły się dodatkowe wydatki, o których powód nie wiedział składając poprzedni wniosek.

W przypadku pojawienia się wątpliwości co do treści wniosku o zwolnienie z kosztów sądowych czy wskazanych w nim okoliczności sąd cywilny może zarządzić postępowanie wyjaśniające w ramach którego, może wezwać powoda do przedłożenia dodatkowych dokumentów, np. wyciągu z rachunków bankowych należących do powoda za okres ostatnich kilku miesięcy lub wezwać powoda na posiedzenie celem złożenia ustnych wyjaśnień.

Uwzględnienie wniosku o zwolnienie powoda od kosztów sądowych polega na przejęciu tych kosztów do czasu zakończenia postępowania na Skarb Państwa. W wyroku kończącym postępowanie sąd dokonuje rozliczenia kosztów i obciąża nimi strony w zależności od wyniku sprawy, co dokładnie opiszę w kolejnym akapicie.

Wniosek o zwolnienie od kosztów sądowych jest bardzo ważną instytucją pozwalającą dochodzić swoich praw osobom poszkodowanym, które nie mają środków by samodzielnie opłacić koszty procesu cywilnego.

Należy jednak korzystać z niego z rozwagą, gdyż w przypadku przegranej, powód będzie musiał opłacić wszystkie powstałe w trakcie postępowania koszty sądowe, a ponadto zwrócić drugiej stronie kwotę zasądzoną tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego.

Z tego powodu decydując się na wniesienie powództwa do sądu warto powierzyć prowadzenie sprawy doświadczonemu adwokatowi, który ma odpowiednią wiedzę i doświadczenie by właściwie ocenić zarówno szanse na końcowy sukces w sprawie, jak również wyliczyć realne do uzyskania kwoty odszkodowania, zadośćuczynienia czy renty, które nie narażą powoda na konieczność zapłaty dodatkowych koszty procesu czy kosztów zastępstwa procesowego drugiej strony postępowania cywilnego.

Zwrot kosztów sądowych

Po zakończeniu procesu w wyroku kończącym postępowanie cywilne, sąd dokonuje rozliczenia kosztów procesu zasądzając zwrot poniesionych wydatków od strony przegranej na rzecz strony, która proces cywilny wygrała.

Generalnie zwrotowi podlegają wszystkie koszty procesu, tak więc:

• kwota uiszczona tytułem opłaty od pozwu cywilnego;
• zaliczki na poczet przeprowadzonych w trakcie postepowania sądowego wniosków dowodowych;
• koszty zastępstwa procesowego, czyli wynagrodzenie dla reprezentującego stronę adwokata.

Zwrot kosztów sądowych dokonywany jest proporcjonalnie do rozmiaru zwycięstwa w sprawie cywilnej, czyli do zasądzonych wyrokiem sądu kwot w stosunku do kwot żądanych w ramach pozwu cywilnego.

Jest to dość skomplikowane do wytłumaczenia, dlatego też dla ułatwienia posłużę się następującym przykładem:

Jan Kowalski złożył pozew przeciwko ubezpieczycielowi szpitala, który dopuścił się błędu medycznego żądając w nim zapłaty odszkodowania w kwocie 50.000 zł i zadośćuczynienia w kwocie 250.000 zł. Od pozwu uiścił opłatę w wysokości 5% tych kwot, czyli 15.000 zł, dodatkowo uiścił 3.000 zł kosztów procesu tytułem zaliczek na opinie biegłych.

Sąd Okręgowy rozpoznający sprawę w wyroku uwzględnił częściowo roszczenia Jana Kowalskiego do kwoty 170.000 zł tytułem zadośćuczynienia oraz 30.000 zł odszkodowania. Jan Kowalski otrzymał więc 200.000 zł z 300.000 zł o które wnosił w pozwie cywilnym, tak więc wygrał proces w 2/3.

Rozliczając zwrot kosztów procesu sąd cywilny powinien przyznać na rzecz Jana Kowalskiego zwrot 2/3 opłaty od pozwu, czyli 10.000 zł oraz 2/3 poniesionych przez niego kosztów procesu w kwocie 2.000 zł.

Koszty sądowe wyliczane są z urzędu przez sąd cywilny wydający wyrok w sprawie. Pozew o odszkodowanie powinien jednak zawierać wniosek o zwrot kosztów sądowych oraz wniosek o zwrot kosztów zastępstwa procesowego, żeby sąd cywilny mógł zasądzić zwrot tych kosztów na rzecz powoda.

Koszty zastępstwa procesowego

Poza zwrotem kosztów sądowych zwycięskiej stronie należy się również od strony przegranej zwrot kosztów zastępstwa procesowego. Nie jest to jednak zwrot faktycznie umówionego z pełnomocnikiem wynagrodzenia, a kwota przewidziana w rozporządzeniu Ministra Sprawiedliwości w sprawie opłat za czynności adwokackie, której wysokość zależna jest podobnie jak opłata od pozwu od wskazanej w pozwie kwoty wartości przedmiotu sporu.

Aktualnie obowiązujące stawki za koszty zastępstwa procesowego w sprawach cywilnych zostały ustanowione rozporządzeniem z października 2016 r. i wynoszą w zależności od wartości przedmiotu sporu:

• do 500 zł – 90 zł
• powyżej 500 zł do 1500 zł – 270 zł
• powyżej 1500 zł do 5 tys. zł – 900 zł
• powyżej 5 tys. zł do 10 tys. zł – 1800 zł
• powyżej 10 tys. zł do 50 tys. zł – 3600 zł
• powyżej 50 tys. zł do 200 tys. zł – 5400 zł
• powyżej 200 000 zł do 2 mln zł – 10 800 zł
• powyżej 2 mln zł do 5 mln zł – 15 000 zł
• powyżej 5 mln zł – 25 000 zł

Wysokość kosztów zastępstwa procesowego nie uległa zmianom w 2017, 2018 ani 2019 r. W 2020 r. również nie ma planów zmiany wysokości kosztów zastępstwa adwokackiego.

Zwrot kosztów zastępstwa procesowego

W większości wypadków postępowanie sądowe nie kończy się całkowitym zwycięstwem żadnej ze stron, a sąd cywilny zasądza określony procent roszczenia powoda, np. 80% kwot, o które powód wnosił w pozwie.

W takiej sytuacji również koszty zastępstwa procesowego tak samo jak koszty procesu są dzielone stosunkowo pomiędzy strony.

Zwrot kosztów zastępstwa adwokackiego należy się także osobie poszkodowanej która nie zdecydowała się na skierowanie sprawy o odszkodowanie do sądu cywilnego, gdyż np. sprawa zakończyła się uznaniem roszczeń przez ubezpieczyciela i zawarciem ugody pozasądowej.

Zwrot kosztów zastępstwa procesowego jest należny osobie poszkodowanej w każdej sytuacji, gdy uzyska ona w ten sposób odszkodowanie, zadośćuczynienie lub rentę, gdyż dochodzenie roszczeń z tytułu błędu medycznego czy wypadku komunikacyjnego, jest bardzo skomplikowane i długotrwałe.

Samo sformułowanie odpowiednich roszczeń i zgłoszenia szkody do ubezpieczyciela w ramach polisy OC, wiąże się z koniecznością wykazania ich słuszności czy określenia wartości. Jest to wielki problem dla przeciętnego człowieka nie posiadającego wiedzy prawniczej czy znajomości zagadnień i procedur medycznych.

Dodatkowo należy podkreślić, że każde zgłoszenie szkody jest rozpatrywane przez zespół profesjonalistów, którzy mają zarówno odpowiednie wykształcenie, jak i bogate doświadczenie w zakresie likwidacji szkód, a ponadto mogą liczyć na wsparcie i rady od radców prawnych zatrudnianych przez ubezpieczyciela odpowiadającego za szkodę w ramach polisy OC.

Stwarza to sytuację, w której pozycja stron postępowania w przedmiocie likwidacji szkody jest nierówna. Z jednej strony jest poszkodowany, który nie posiada wiedzy ani doświadczenia w zakresie wykazania zasadności swojego roszczenia i wyceny poniesionej przez siebie szkody, a z drugiej strony zakład ubezpieczeń wspierany przez zespoły doświadczonych pracowników i prawników.

Aby wyrównać sytuację stron, osoba poszkodowana może się zwrócić o pomoc do adwokata, który w jej imieniu poprowadzi całe postępowanie likwidacyjne dotyczące uzyskania należnych jej roszczeń z tytułu błędu medycznego czy wypadku drogowego i zadba o to, by uzyskała ona odszkodowanie i zadośćuczynienie odpowiednie do poniesionej szkody.

Za świadczoną przez siebie pomoc adwokat pobiera jednak wynagrodzenie, które w wielu wypadkach stanowi znaczącą kwotę na pokrycie, której poszkodowany nie zawsze może sobie pozwolić.

Zgodnie z uchwałą składu siedmiu Sędziów Sądu Najwyższego, z dnia 13 marca 2012 r., sygn. akt III CZP 75/11 „Uzasadnione i konieczne koszty pomocy świadczonej przez osobę mającą niezbędne kwalifikacje zawodowe, poniesione przez poszkodowanego w postępowaniu przedsądowym prowadzonym przez ubezpieczyciela, mogą w okolicznościach konkretnej sprawy stanowić szkodę majątkową podlegającą naprawieniu w ramach obowiązkowego ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej posiadaczy pojazdów mechanicznych.”

Z przytoczonego powyżej orzeczenia Sądu Najwyższego wynika, iż osobie poszkodowanej należy się od ubezpieczyciela w ramach polisy OC sprawcy szkody, zwrot kosztów pomocy świadczonej przez profesjonalnego pełnomocnika przy łącznym spełnieniu trzech przedstawionych poniżej przesłanek:

• Pomoc była niezbędna – za niezbędną należy uznać pomoc udzieloną w sytuacji, gdy poszkodowany sam nie jest w stanie konkretnej sprawy załatwić, tj. dokonać oceny poniesionej szkody i jej wartości, oraz odpowiednio szkody wykazać czy uargumentować.
  Np. w przypadku śmierci osoby najbliższej w skutek zakażenia szpitalnego, wykazanie odpowiedzialności szpitala oraz wyliczenie wartości odszkodowania i zadośćuczynienia jest kwestią na tyle skomplikowaną, że do poprowadzenia sprawy należałoby uzyskać pomoc doświadczonego adwokata.
• Koszty były uzasadnione – uzasadniona wysokość kosztów może być ustalona wyłącznie w odniesieniu do konkretnej sprawy, jej skomplikowania i zakresu dochodzonych w niej roszczeń. Pomocniczo można opierać się na ustawie o kosztach sądowych w sprawach cywilnych, w której wskazane są koszty zastępstwa procesowego za prowadzenie spraw cywilnych przez adwokatów.
• Pełnomocnik posiadał niezbędne kwalifikacje zawodowe – pojęcie niezbędnych kwalifikacji nie zostało sprecyzowane zarówno przez Sąd Najwyższy, jak i przez ustawodawcę. Sąd Najwyższy nie wskazał co prawda, że niezbędne kwalifikacje zawodowe posiadają wyłącznie adwokaci czy radcowie prawni, jednak wskazując tę przesłankę podkreślił, że pomocy prawnej nie może udzielać każda osoba, a jedynie taka która posiada do tego odpowiednie kompetencje.

Podsumowując, zgodnie z orzecznictwem Sądu Najwyższego osoba poszkodowana ma prawo do dochodzenia zwrotu kosztów profesjonalnej pomocy prawnej o ile koszty te są uzasadnione i konieczne, a pomoc świadczona jest przez osobę mającą niezbędne kwalifikacje zawodowe.

W przypadku odmowy uznania kosztów zastępstwa procesowego przez ubezpieczyciela w ramach polisy OC, tak jak w przypadku roszczenia o odszkodowanie i zadośćuczynienie można dochodzić ich zwrotu przed sądem cywilnym.

Jeżeli mają Państwo pytania związane z treścią artykułu lub znaleźli się Państwo w podobnej sytuacji, serdecznie zapraszam do kontaktu:

• telefonicznie pod nr 607 223 420
• mailowo na adres michal.miller@eim.waw.pl

Adwokat Michał Miller

Artykuł został sprawdzony w 2023 roku i zostały naniesione odpowiednie poprawki. Dbamy o to, byś czytając treści - czytał tylko aktualne informacje