Rodzaje odpowiedzialności cywilnej

Odpowiedzialność cywilna większości ludzi kojarzy się z polisą OC, którą obowiązkowo musi wykupić każdy właściciel pojazdu mechanicznego. W praktyce z odpowiedzialnością cywilną możemy spotkać się każdego dnia, praktycznie na każdym kroku, jest to więc ważne zagadnienie, którego należy być świadomym.

W artykule opiszę:

• Co to jest odpowiedzialność cywilna;
• Jakie są rodzaje odpowiedzialności cywilnej;
• Jakie są zasady odpowiedzialności cywilnej;
• Rodzaje i zakresy ubezpieczenia od odpowiedzialności cywilnej.

Odpowiedzialność cywilna – co to jest

Odpowiedzialność cywilna to nic innego jak odpowiedzialność majątkowa za nasze czyny, czyli wszystko co zrobimy, a ma to wpływ na inne osoby lub ich majątek. Odpowiedzialność cywilna odróżnia się od odpowiedzialności karnej tym, że za wyrządzoną przez nasze zachowania szkodę nie ponosimy kary, a musimy ją naprawić, czy to poprzez zapłatę stosownego odszkodowania, czy dokonanie naprawy we własnym zakresie, czy wykonanie innych czynności, które zrekompensują wyrządzoną szkodę.

Najpopularniejszy przykład odpowiedzialności cywilnej ma miejsce w przypadku kolizji, która skutkuje uszkodzeniem czyjegoś samochodu. Jeżeli spowodowaliśmy szkodę musimy zapłacić za jej naprawienie, chyba że mamy ubezpieczenie od odpowiedzialności cywilnej, w ramach którego towarzystwo ubezpieczeń, w którym polisa została wykupiona pokryje koszty naprawy szkody.

W Polskim prawie rozróżniamy trzy rodzaje odpowiedzialności cywilnej tj:

• Odpowiedzialność deliktową;
• Odpowiedzialność kontraktową;
• Odpowiedzialność repartycyjno-gwarancyjną.

Odpowiedzialność cywilna deliktowa

Odpowiedzialność deliktowa jest uregulowana przez art. 415-449 kodeksu cywilnego. Odpowiedzialność deliktowa jest odpowiedzialnością za czyn niedozwolony tzw. delikt. Zgodnie z kodeksem cywilnym deliktem jest każde działanie lub zaniechanie, które wywołuje negatywny skutek w postaci szkody. Źródłem stosunku prawnego, czyli podstawy do dochodzenia odszkodowania przez poszkodowanego, jest w tym wypadku sam fakt powstania szkody.

Odpowiedzialność deliktowa pozwala poszkodowanemu dochodzić rekompensaty zarówno za szkodę majątkową, jak i szkodę na osobie, czyli:

• śmierć,
• uszkodzenie ciała,
• rozstrój zdrowia,
• naruszenie dóbr osobistych.

W ramach zadośćuczynienia za doznaną krzywdę można dochodzić rekompensaty za cierpienie zarówno fizyczne, jak i psychiczne czy moralne oraz ustalenia renty dla osoby poszkodowanej lub członków jej rodziny, z tytułu śmierci albo zmniejszenia dochodów, czy zwiększenia wydatków spowodowanych trwałym uszczerbkiem na zdrowiu.

W celu dochodzenia odszkodowania w ramach odpowiedzialności deliktowej poszkodowany musi udowodnić powstanie szkody, związek przyczynowy pomiędzy zdarzeniem, a szkodą oraz winę sprawcy szkody. Podkreślić należy, że wszystkie wymienione przesłanki muszą zachodzić łącznie, by dochodzić odszkodowania na podstawie odpowiedzialności deliktowej.

Przykładem odpowiedzialności deliktowej jest odpowiedzialność kierowcy, który potrącił pieszego, w wyniku czego poszkodowany odniósł obrażenia ciała. Poszkodowany wskazuje poniesioną przez siebie szkodę, której doznał w wyniku wypadku spowodowanego z winy kierowcy. W ten sposób spełnia wszystkie przesłanki dochodzenia roszczenia w ramach odpowiedzialności cywilnej deliktowej i może wystąpić z roszczeniem przeciwko kierowcy.

Odpowiedzialność cywilna kontraktowa

Odpowiedzialność cywilna kontraktowa jest uregulowana przez art. 471-497 kodeksu cywilnego. Jest to odpowiedzialność wynikająca z niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania istniejącego między stronami. W ramach odpowiedzialności cywilnej kontraktowej można dochodzić jedynie odpowiedzialności za szkodę powstałą w majątku wierzyciela. Nie można natomiast w przeciwieństwie do odpowiedzialności cywilnej deliktowej dochodzić szkód na osobie.

Do zastosowania odpowiedzialności kontraktowej niezbędnym jest by między stronami istniało zobowiązanie, które z winy dłużnika nie zostało wykonane lub zostało wykonane w sposób nienależyty, co doprowadziło do powstania szkody w majątku wierzyciela.

W udowodnieniu winy dłużnika pomaga domniemanie prawne, że niewykonanie lub nienależyte wykonanie zobowiązania przez dłużnika jest następstwem okoliczności, za które dłużnik ponosi odpowiedzialność. Dzięki temu domniemaniu, by dochodzić odpowiedzialności cywilnej kontraktowej od dłużnika wystarczy udowodnić powstanie szkody w majątku wierzyciela oraz związek przyczynowy pomiędzy powstaniem szkody, a niewykonaniem lub nienależytym wykonaniem zobowiązania przez dłużnika.

To dłużnik, jeżeli chce się uwolnić od odpowiedzialności kontraktowej musi udowodnić, że nie wykonał zobowiązania lub wykonał je nienależycie wyłącznie z przyczyn od niego niezależnych, tj. że dochował należytej staranności.

Przykładem odpowiedzialności cywilnej kontraktowej jest odpowiedzialność ekipy budowlanej wobec właściciela mieszkania za nienależyte wykonanie zleconego do wykonania remontu.

Odpowiedzialność kontraktowa a deliktowa

W sytuacji, gdy zachodzą obie opisane powyżej podstawy odpowiedzialności dłużnika, to poszkodowany może wybrać, czy będzie dochodził odszkodowania na podstawie odpowiedzialności cywilnej deliktowej czy odpowiedzialności cywilnej kontraktowej.

Wybór pomiędzy podstawą dochodzenia odpowiedzialności cywilnej zawsze powinien być poprzedzony gruntowną analizą sytuacji faktycznej oraz prawnej w celu oceny zalet i wad każdej z dostępnych możliwości.

Niekwestionowaną zaletą odpowiedzialności deliktowej jest fakt, że w wielu przypadkach winę sprawcy szkody ustala prokuratura, a następnie jest ona potwierdzana wyrokiem karnym, jednak wiąże się to z koniecznością oczekiwania na zakończenie postępowania karnego w sprawie.

Z kolei odpowiedzialności kontraktowej można dochodzić od razu po powstaniu szkody, jednak zasadność odpowiedzialności należy wykazać samodzielnie w ramach postępowania cywilnego.

Zasady odpowiedzialności cywilnej

W Polskim prawie rozróżniamy trzy zasady odpowiedzialności cywilnej tj.:

• Zasadę winy;
• Zasadę ryzyka;
• Zasadę słuszności.

Zasada winy

Odpowiedzialność na zasadzie winy jest główną i najczęstszą podstawą odpowiedzialności cywilnej. Polskie prawo nie definiuje pojęcia winy, jednak winę można opisać jako bezprawne postępowanie, które narusza wymóg ostrożności przyjęty w obowiązujących stosunkach międzyludzkich. Naruszenie to jest badane w stosunku do danej osoby, która dopuściła się działania zawinionego. Winę można przypisać jedynie osobie, która działała z odpowiednim rozeznaniem i była w stanie przewidzieć skutki swojego działania.

Kodeks cywilny przewiduje, że dana osoba może ponosić odpowiedzialność cwyilną na zasadzie winy za:

• działania własne, które doprowadziły do powstania szkody;
• szkodę spowodowaną działaniem innej osoby, nad którą osoba ta miała obowiązek nadzoru, lub którą wyręczała się;
• szkodę spowodowaną przez zwierzęta, które osoba ta chowa lub którymi się posługuje.

Kodeks cywilny rozróżnia dwa rodzaje winy:

• winę umyślną;
• winę nieumyślną.

Wina umyślna występuje w:

• zamiarze bezpośrednim, tj. gdy sprawca czynu dąży do wyrządzenia szkody swoim bezprawnym działaniem, np. poprzez celowe uszkodzenie lub porysowanie czyjegoś samochodu;
• w zamiarze ewentualnym, gdy sprawca czynu świadomie godzi się na to, że jego zachowanie może wyrządzić szkodę innej osobie, np. poprzez wyrzucenie choinki z okna mieszkania, która spadając zniszczy stolik ogrodowy sąsiada z parteru.

Wina nieumyślna może przybrać postać:

• lekkomyślności, gdy sprawca przewiduje, że jego zachowanie może doprowadzić do powstania szkody, lecz bezpodstawnie sądzi, że szkoda ta nie powstanie;
• niedbalstwa, gdy sprawca powoduje szkodę nie zachowując podczas swojego postępowania należytej staranności.

Zachowanie należytej staranności ustala się poprzez porównanie zachowania sprawcy szkody z wzorcem zachowania przyjętego w stosunkach danego rodzaju. Jeżeli porównanie to wykazuje uchybienia po stronie sprawcy to mamy do czynienia z niedbalstwem.

Dla przykładu wzorcowy kierowca przed wykonaniem manewru wyprzedzania upewnia się, że z naprzeciwka nie nadjeżdżają inne pojazdy oraz że ma wystarczająco dużo miejsca do bezpiecznego wykonania manewru wyprzedzania. Jeżeli kierowca przed wyprzedzaniem nie upewnił się, że z naprzeciwka nie nadjeżdża inny pojazd i doprowadził w ten sposób do wypadku komunikacyjnego to dopuścił się niedbalstwa.

Rażące niedbalstwo natomiast to niezachowanie staranności jakiej można wymagać od osoby nawet najmniej rozgarniętej, czyli złamanie podstawowych, powszechnie znanych zasad bezpieczeństwa.

Odpowiedzialność cywilna na zasadzie winy wyłączają następujące okoliczności:

• Działanie sprawcy szkody w obronie koniecznej;
• Działanie sprawcy szkody w stanie wyższej konieczności;
• Działanie sprawcy szkody w ramach dozwolonej samopomocy uregulowanej w art. 343 § 2, art. 432 oraz art. 671 § 2 k.c.;
• Wykonywanie przez sprawcę szkody własnych praw podmiotowych;
• Działanie sprawcy szkody w granicach ustawowo przyznanych mu uprawnień;
• Działanie sprawcy szkody z pobudek altruistycznych, czyli kierując się wyłącznie dobrem innych osób;
• Działanie poszkodowanego na własne ryzyko;
• Działanie sprawcy szkody za uprzednią zgodą poszkodowanego.

Zasada ryzyka

Odpowiedzialność cywilna na zasadzie ryzyka jest uzupełnieniem odpowiedzialności na zasadzie winy. Jest to odpowiedzialność, za sam skutek działania sprawcy niezależnie od wystąpienia winy po jego stronie. Odpowiedzialność na zasadzie ryzyka stosowana jest wyłącznie w przypadkach wskazanych w ustawie, do których należą:

• Odpowiedzialność za produkt niebezpieczny;
• Odpowiedzialność posiadacza pojazdu mechanicznego z wyjątkiem zderzenia się pojazdów, gdyż wtedy obowiązuje odpowiedzialność na zasadzie winy;
• Odpowiedzialność za zawalenie się budowli;
• Odpowiedzialność za wyrzucenie, wylanie lub upadek przedmiotu z pomieszczenia;
• Odpowiedzialność prowadzącego przedsiębiorstwo wprowadzane w ruch za pomocą sił przyrody, czyli np. ZTM lub PKP.

Odpowiedzialność cywilną na zasadzie ryzyka wyłączają następujące okoliczności:

• Siła wyższa;
• Wyłączna wina poszkodowanego;
• Wyłączna wina osoby trzeciej, za którą sprawca nie ponosi odpowiedzialności.

Ciężar dowodu, że w danej sytuacji wystąpiła przesłanka wyłączająca odpowiedzialność spoczywa na sprawcy szkody, który chce uwolnić się od odpowiedzialności cywilnej.

Zasada słuszności

Zasada słuszności obecnie opiera się na przepisie art. 5 kodeksu cywilnego z godnie z którym: „Nie można czynić ze swego prawa użytku, który by był sprzeczny ze społeczno-gospodarczym przeznaczeniem tego prawa lub z zasadami współżycia społecznego. Takie działanie lub zaniechanie uprawnionego nie jest uważane za wykonywanie prawa i nie korzysta z ochrony.”

Odpowiedzialność na zasadzie słuszności jest coraz rzadziej stosowną instytucją, która przewiduje odpowiedzialność nawet w sytuacji, gdy sprawcy nie można przypisać winy, ale z okoliczności sprawy, a w szczególności z porównania stanu majątkowego sprawcy i poszkodowanego wynika, że poniesienia odpowiedzialności cywilnej przez sprawcę szkody wymagają zasady współżycia społecznego.

Ubezpieczenie odpowiedzialności cywilnej

Polskie prawo przewiduje jeszcze jeden rodzaj odpowiedzialności cywilnej tj. odpowiedzialność repartycyjno-gwarancyjną. Jest ona regulowana przez wiele przepisów szczególnych, a jej najpopularniejszym przykładem jest odpowiedzialność ubezpieczyciela z tytułu zawartej przez niego umowy ubezpieczenia.

Na tej podstawie ubezpieczyciel zobowiązuje się do wypłacenia odszkodowania w razie doznania przez ubezpieczonego szkody. Odszkodowanie przysługuje niezależnie od przyczyny powstania tej szkody, chyba że została ona wyraźnie wyłączona w umowie ubezpieczenia.

Klasycznym przykładem odpowiedzialności repartycyjno-gwarancyjnej jest odpowiedzialność zakładu ubezpieczeń, za szkody spowodowane przez kierowcę objętego ubezpieczeniem OC.

Polisa ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej

Polisa ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej polega na tym, że w ramach zawartej umowy ubezpieczenia towarzystwo ubezpieczeń odpowiada za naprawę szkody wyrządzonej przez osobę ubezpieczoną.

Oczywiście zakresów i rodzajów polisy ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej może być bardzo wiele, a to od szczegółów zawartej umowy ubezpieczenia zależy w jakich sytuacjach i do jakiej wysokości za naprawę wyrządzonej szkody będzie odpowiadał ubezpieczyciel.

W zależności od rodzaju udzielanej ochrony ubezpieczeniowej możemy wyróżnić między innymi polisę odpowiedzialności cywilnej:

• Właściciela pojazdu mechanicznego – opisana dokładnie poniżej;
• Szpitali, przychodni, lekarzy, pielęgniarek czy innych pracowników medycznych – opisana dokładnie poniżej;
• Przewoźników zajmujących się przewozem towarów lub osób – pokrywa szkody powstałe nawet bez winy kierowcy lub przewoźnika przy przewozie osób lub towarów;
• Gospodarstwa rolnego – pokrywa szkody związane z prowadzeniem gospodarstwa rolnego wyrządzone z winy lub niedopatrzenia rolnika, np. na skutek wypadku w rolnictwie;
• Organizatorów imprez masowych – pokrywa szkody powstałe w trakcie imprezy masowej;
• W życiu prywatnym – pokrywa szkody spowodowane przez osobę ubezpieczoną w codziennym życiu, np. zbitą szybę w drzwiach klatki schodowej podczas wynoszenia mebli;
• Prowadzonej działalności gospodarczej – pokrywa szkody powstałe na skutek wadliwego wykonania usługi lub doznanego uszczerbku na zdrowiu przez zatrudnionego pracownika w siedzibie firmy;
• Związane z wykonywanym zawodem np. adwokat, architekt, notariusz, nauczyciel – pokrywa szkody powstałe na skutek nieprawidłowego wykonania usługi przez osobę ubezpieczoną.

Równie ważną kwestią przy wyborze polisy ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej jest zakres ochrony ubezpieczeniowej, który zapewnia polisa.

• Przede wszystkim należy zwrócić uwagę jaka jest suma ubezpieczenia z polisy OC, czyli kwota, do której za wyrządzoną szkodę odpowiada ubezpieczyciel. Jeżeli koszt naprawy szkody przekroczy sumę ubezpieczenia polisy, różnicę będzie trzeba pokryć ze środków własnych.
• Na zakres ochrony ubezpieczeniowej duży wpływ mają również zawarte w polisie wyłączenia odpowiedzialności ubezpieczyciela. Np. bardzo popularnym wyłączeniem odpowiedzialności w ramach polisy odpowiedzialności cywilnej w życiu prywatnym jest fakt spowodowania szkody przez osobę ubezpieczoną po spożyciu alkoholu. W takiej sytuacji ubezpieczyciel mimo zawartej polisy nie zapłaci za naprawę szkody ani złotówki.
• Wybierając polisę odpowiedzialności cywilnej warto również zwrócić uwagę na okres jej obowiązywania i tak zwaną karencję. Bardzo często ubezpieczyciel wyłącza swoją odpowiedzialność w ramach polisy odpowiedzialności cywilnej np. przez okres 3 lub 6 miesięcy od dnia jej zawarcia.

Ubezpieczenie odpowiedzialności cywilnej posiadaczy pojazdów mechanicznych

Zdecydowanie najpopularniejszym ubezpieczeniem odpowiedzialności cywilnej jest ubezpieczenie posiadaczy pojazdów mechanicznych. Dzieje się tak dlatego, że jest to ubezpieczenie obowiązkowe, które musi wykupić każdy posiadacz pojazdu mechanicznego, a za brak tego ubezpieczenia grozi bardzo surowa kara, która obecnie wynosi nawet do 5.600 zł.

Ubezpieczenie odpowiedzialności cywilnej posiadaczy pojazdów mechanicznych przez to, że jest ubezpieczeniem obowiązkowym to jego zakres jest uregulowany w ustawie, tak więc niezależnie od ubezpieczyciela, z którym umowa jest zawarta zakres tej polisy zawsze będzie taki sam:

• Suma ubezpieczenia w ramach polisy OC posiadaczy pojazdów mechanicznych zawsze wynosi 5 210 000 euro, czyli ponad 20 milionów złotych.
• Wyłączenie odpowiedzialności ubezpieczyciela następuje wyłącznie w sytuacji, gdy sprawca wypadku drogowego zbiegł z miejsca wypadku lub spowodował wypadek będąc pod wpływem alkoholu albo innych środków odurzających. W takie sytuacji ubezpieczyciel naprawi szkodę, jednak będzie dochodził od sprawcy regresu, czyli zwrotu wypłaconych na rzecz osób poszkodowanych kwot odszkodowania, zadośćuczynienia czy renty.
• Ubezpieczenie odpowiedzialności cywilnej posiadaczy pojazdów mechanicznych obowiązuje zawsze od dnia jego zawarcia i nie przewiduje żadnego okresu karnecji.

Podsumowując wybierając polisę ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej posiadaczy pojazdów mechanicznych można kierować się wyłącznie jej ceną, gdyż zakres polisy zawsze będzie taki sam. Różnica w warunkach może dotyczyć wyłącznie ubezpieczeń oferowanych dodatkowo do polisy OC takich jak np. AC, NNW, Assistance, czy ubezpieczenie szyb.

Odpowiedzialność cywilna lekarza

Lekarz jest zawodem szczególnie narażonym na odpowiedzialność cywilną, gdyż coraz więcej osób decyduje się na prowadzenie postępowania mającego na celu udowodnienie, że w procesie leczenia doszło do błędu medycznego.

Ubezpieczenie odpowiedzialności cywilnej jest obowiązkowe dla każdego lekarza, szpitala czy przychodni. W przeciwieństwie jednak do ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej posiadaczy pojazdów mechanicznych zakres polisy OC lekarza czy szpitala nie jest uregulowany ustawowo i może się różnić w zależności od towarzystwa ubezpieczeń, z którym umowa jest zawierana oraz warunków zawieranej umowy.

Jak przy każdej umowie odpowiedzialności cywilnej najważniejszymi jej elementami są:

• Suma ubezpieczenia;
• Wyłączenia odpowiedzialności ubezpieczyciela;
• Okres obowiązywania umowy i karencja od dnia jej zawarcia.

Jeżeli mają Państwo pytania związane z treścią artykułu lub znaleźli się Państwo w podobnej sytuacji, serdecznie zapraszam do kontaktu:

• telefonicznie pod nr 607 223 420
• mailowo na adres michal.miller@eim.waw.pl

Adwokat Michał Miller

Artykuł został sprawdzony w 2023 roku i zostały naniesione odpowiednie poprawki. Dbamy o to, byś czytając treści - czytał tylko aktualne informacje