Przedawnienie roszczeń

Przedawnienie roszczeń jest bardzo ważnym zagadnieniem, które wielokrotnie stanowi problem uniemożliwiający skuteczne przeprowadzenie sprawy o odszkodowanie, zadośćuczynienie czy rentę z tytułu błędu medycznego lub wypadku komunikacyjnego.

W niniejszym artykule postaram się wyjaśnić:

• czym jest przedawnienie roszczeń;
• jakie są terminy przedawnienia roszczeń odszkodowawczych i medycznych w postępowaniu cywilnym;
• czym jest zarzut przedawnienia;
• co przerywa bieg przedawnienia;
• kiedy dochodzi do przedawnia karalności przestępstwa i wykroczenia.

Przedawnienie roszczeń KC

Przedawnienie roszczeń jest instytucją prawa cywilnego uregulowaną w art. 117 i następnych kodeksu cywilnego. Instytucja przedawnienia roszczeń stwarza możliwość uchylenia się przez dłużnika od zaspokojenia roszczenia po upływie określonego prawem terminu czasu.

Podstawowy termin przedawnienia został uregulowany w art. 118 kc zgodnie z którym: „Jeżeli przepis szczególny nie stanowi inaczej, termin przedawnienia wynosi sześć lat, a dla roszczeń o świadczenia okresowe oraz roszczeń związanych z prowadzeniem działalności gospodarczej – trzy lata. Jednakże koniec terminu przedawnienia przypada na ostatni dzień roku kalendarzowego, chyba że termin przedawnienia jest krótszy niż dwa lata.”

Co ważne, terminy przedawnienia nie mogą być skracane ani przedłużane przez czynność prawną, czyli na podstawie zapisów umowy lub porozumienia stron. Wynika to bezpośrednio z art. 119 kc. Natomiast strona, której przysługuje zarzut przedawnienia może się go zrzec lub nie podnosić zarzutu przedawnienia w ramach postepowania sądowego o zapłatę i w ten sposób uznać dochodzone roszczenia, pomimo upływu terminu ich przedawnienia.

Nowe terminy przedawnienia 2018

W 2018 roku nastąpiła nowelizacja kodeksu cywilnego wprowadzająca zmianę terminów przedawnienia roszczeń dochodzonych na zasadach ogólnych. Zmianą z 2018 r., zostały skrócone terminy przedawnienia roszczeń majątkowych z 10 do 6 lat. Dodatkowo nowe terminy przedawnienia kończą się wraz z upływem danego roku kalendarzowego a nie jak dotychczas z upływem dokładnie 10 lat od powstania roszczenia.

Nowelizacja kodeksu postępowania cywilnego, która miała miejsce w 2018 roku nie skutkowała jednak zmianą terminów przedawnienia roszczeń odszkodowawczych zarówno tych dochodzonych z tytułu błędów lekarskich jak i wypadków komunikacyjnych, gdyż roszczenia te są dochodzone na podstawie przepisów szczególnych, które nie uległy zmianom.

Terminy przedawnienia

Z przedawnieniem roszczeń bardzo często mamy do czynienia w sprawach błędów medycznych czy wypadków drogowych, które są sprawami cywilnymi. Oznacza to, że w przypadku, gdy zbyt późno zdecydują się Państwo na dochodzenie swoich roszczeń można stracić możliwość otrzymania odszkodowania, nawet gdy zgłoszone roszczenia są słuszne i zasadne.

Do przedawnienia roszczeń w postępowaniu likwidacyjnym przed ubezpieczycielem, u którego sprawca szkody ma wykupioną polisę OC, czyli na skutek złożonego zgłoszenia szkody, stosuje się art. 819 kodeksu cywilnego, zgodnie z którym:

• Roszczenia z umowy ubezpieczenia przedawniają się z upływem lat trzech.
• W wypadku ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej roszczenie poszkodowanego do ubezpieczyciela o odszkodowanie lub zadośćuczynienie przedawnia się z upływem terminu przewidzianego dla tego roszczenia w przepisach o odpowiedzialności za szkodę wyrządzoną czynem niedozwolonym lub wynikłą z niewykonania bądź nienależytego wykonania zobowiązania.
• Bieg przedawnienia roszczenia o świadczenie do ubezpieczyciela przerywa się także przez zgłoszenie ubezpieczycielowi tego roszczenia lub przez zgłoszenie zdarzenia objętego ubezpieczeniem. Bieg przedawnienia rozpoczyna się na nowo od dnia, w którym zgłaszający roszczenie lub zdarzenie otrzymał na piśmie oświadczenie ubezpieczyciela o przyznaniu lub odmowie świadczenia.

Przedawnienie roszczeń odszkodowawczych

Terminy przedawnienia roszczeń odszkodowawczych za szkodę wyrządzoną czynem niedozwolonym różnią się od standardowego terminu przedawnienia, gdyż zostały uregulowane przepisem szczególnym tj. art. 442¹ § 1 kodeksu cywilnego zgodnie z którym:

• Roszczenie o naprawienie szkody wyrządzonej czynem niedozwolonym ulega przedawnieniu z upływem lat trzech od dnia, w którym poszkodowany dowiedział się o szkodzie i o osobie obowiązanej do jej naprawienia. Jednakże termin ten nie może być dłuższy niż dziesięć lat od dnia, w którym nastąpiło zdarzenie wywołujące szkodę.
• Jeżeli szkoda wynikła ze zbrodni lub występku, roszczenie o naprawienie szkody ulega przedawnieniu z upływem lat dwudziestu od dnia popełnienia przestępstwa bez względu na to, kiedy poszkodowany dowiedział się o szkodzie i o osobie obowiązanej do jej naprawienia.
• W razie wyrządzenia szkody na osobie, przedawnienie nie może skończyć się wcześniej niż z upływem lat trzech od dnia, w którym poszkodowany dowiedział się o szkodzie i o osobie obowiązanej do jej naprawienia.

Dużą część spraw o odszkodowanie za skutki błędów medycznych stanowią przypadki błędów okołoporodowych, gdzie osobą poszkodowaną jest dopiero co urodzone dziecko.  W takiej sytuacji mamy do czynienia z kolejnym specjalnym terminem przedawnienia roszczeń uregulowanym w art. 442¹ § 4 k.c. zgodnie z którym małoletni, który doznał szkody na osobie, ma osobny termin na dochodzenie roszczeń, tj. dwa lata od uzyskania przez niego pełnoletności.

Na podstawie tego przepisu, nawet jeżeli błąd w sztuce lekarskiej nie został uznany za przestępstwo termin przedawnienia wynosi w praktyce 20 lat na dochodzenie roszczeń odszkodowawczych dla poszkodowanego na skutek niewłaściwego prowadzenia porodu dziecka. Jest to znaczące wydłużenie terminu, który w przypadku osoby dorosłej wynosi w większości przypadków jedynie 3 lata.

Termin przedawnienia roszczeń odszkodowawczych dla osoby małoletniej liczony jest w następujący sposób:

• od daty porodu do daty uzyskania pełnoletności upływa 18 lat.
• od dnia uzyskania pełnoletności na zgłoszenie roszczeń odszkodowawczych poszkodowana osoba małoletnia ma jeszcze dwa lata kalendarzowe, czyli dokładnie do daty swoich 20 urodzin.

Podsumowując podstawowym terminem przedawnienia roszczeń odszkodowawczych skierowanych do ubezpieczyciela jest termin 3 lat od momentu dowiedzenia się przez osobę poszkodowaną o fakcie powstania szkody oraz osobie odpowiedzialnej za jej naprawienie, jednak nie więcej niż 10 lat od zdarzenia, w wyniku którego szkoda powstała.

W sytuacji, w której sprawca szkody na zdrowiu lub życiu osoby poskzodowanej został skazany prawomocnym wyrokiem karnym za przestępstwo termin przedawnienia roszczeń odszkodowawczych może być przedłużony nawet do 20 lat.

Błąd lekarski przedawnienie

Odrębne terminy przedawnienia występują w postępowaniu przed Wojewódzką komisją ds. Orzekania o Zdarzeniach Medycznych. Zgodnie z art. 67c ust. 2 ustawy o Prawach Pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta „Wniosek wnosi się w terminie 1 roku od dnia, w którym podmiot składający wniosek dowiedział się o zakażeniu, uszkodzeniu ciała lub rozstroju zdrowia albo nastąpiła śmierć pacjenta, o których mowa w art. 67a ust. 1, jednakże termin ten nie może być dłuższy niż 3 lata od dnia, w którym nastąpiło zdarzenie skutkujące zakażeniem, uszkodzeniem ciała lub rozstrojem zdrowia albo śmiercią pacjenta.”

W świetle utrwalonego orzecznictwa sądów powszechnych za dzień dowiedzenia się przez osobę poszkodowaną o wystąpieniu błędu medycznego uważa się uzyskanie informacji lub opinii na temat nieprawidłowości w leczeniu od specjalisty w danej dziedzinie, tj. wydanie opinii w sprawie przez innego lekarza lub biegłego.

W praktyce jednak komisje często przyjmują datę zdarzenia jako tą, w której pacjent został wypisany ze szpitala lub od dnia, w którym nastąpił zgon pacjenta. Dla własnego bezpieczeństwa najlepiej złożyć wniosek w terminie 1 roku od daty zdarzenia, co pozwoli uniknąć ryzyka związanego ze zwrotem wniosku jako złożonego po terminie.

Ważną informacją odnośnie terminów przedawnienia roszczeń odszkodowawczych przed Wojewódzką Komisją ds. Orzekania o Zdarzeniach Medycznych jest fakt, iż przy obliczaniu terminu, do którego jest możliwe złożenie do komisji wniosku nie uwzględnia się okresu toczącego się przed sądem postępowania spadkowego.

Na czas toczącego się przed sądem postępowania spadkowego, czyli od daty złożenia wniosku o stwierdzenie nabycia spadku bieg terminów przedawnienia zostaje zawieszony do czasu wydania przez sąd postanowienia w tym zakresie. Jeżeli postępowanie spadkowe trwa półtora roku to o tyle zostanie przedłużony termin na złożenie wniosku do Wojewódzkiej Komisji ds. Orzekania o Zdarzeniach Medycznych.

Zawieszenie biegu terminów przedawnienia nie obejmuje jednak sytuacji, w której najbliższa rodzina osoby zmarłej na skutek błędu w sztuce lekarskiej zdecyduje się na uzyskanie od notariusza aktu poświadczenia dziedziczenia, który przed komisją ma taką samą moc jak postanowienie sądu o stwierdzeniu nabycia spadku.

Akt poświadczenia dziedziczenia można otrzymać po jednorazowej wizycie u notariusza, jednak nie wstrzymuje on biegu terminów przedawnienia roszczeń medycznych przed Wojewódzką Komisją ds. Orzekania o Zdarzeniach Medycznych.

Przerwanie biegu przedawnienia

Pisząc o terminach przedawnienia roszczeń odszkodowawczych koniecznie muszę zwrócić uwagę na bardzo ważne zagadnienie, jakim jest możliwość przerwania biegu przedawnienia.

Przerwanie biegu terminów przedawnienia w znaczący sposób przedłuża okres, w którym jest możliwość dochodzenia roszczeń odszkodowawczych za skutki błędu lekarskiego lub wypadku komunikacyjnego, gdyż sprawia, że w danej sprawie terminy przedawnienia biegną od nowa licząc od dnia dokonania czynności, która powoduje przerwanie biegu przedawnienia.

Zgodnie z zasadami prawa cywilnego, bieg terminów przedawnienia przerywa się przez:

• każdą czynność przed sądem lub innym organem powołanym do rozpoznawania spraw lub egzekwowania roszczeń danego rodzaju albo przed sądem polubownym,
• uznanie roszczenia przez osobę, przeciwko której roszczenie przysługuje,
• wszczęcie mediacji lub zawarcie ugody,
• zgłoszenie ubezpieczycielowi tego roszczenia lub przez zgłoszenie zdarzenia objętego ubezpieczeniem zgodnie z art. 819 k.c.

W sprawach dochodzenia roszczeń odszkodowawczych za skutki błędu w sztuce lekarskiej wystarczy więc zgłosić szkodę do szpitala lub jego ubezpieczyciela by przerwać bieg terminów przedawnienia. Co więcej w takiej sytuacji bieg terminu przedawnienia roszczeń rozpoczyna się na nowo dopiero od daty ostatniego pisma podmiotu odpowiedzialnego w sprawie, czyli lekarza, szpitala lub ich ubezpieczyciela.

Zarzut przedawnienia

Są również sytuacje, w których sąd uznaje, iż osobie poszkodowanej należy się odszkodowanie, zadośćuczynienie lub renta, choć upłynęły już wszystkie opisane powyżej terminy przedawnienia roszczeń medycznych.

Dzieje się tak gdy sąd w przedawnionej sprawie stosuje art. 5 k.c. i mimo upływu terminów przedawnienia zasądza na rzecz osoby poszkodowanej roszczenia odszkodowawcze.

Zgodnie z treścią art. 5 k.c. nie można czynić ze swego prawa użytku, który by był sprzeczny ze społeczno-gospodarczym przeznaczeniem tego prawa lub z zasadami współżycia społecznego.

Tym samym w sprawach błędów medycznych, w których szkody odniesione przez osoby poszkodowane są zazwyczaj bardzo duże i często wiążą się z trwałym kalectwem, sądy uznają, że przedawnienie sprawy nie może uzasadniać braku zadośćuczynienia za skutki błędu medycznego.

Dzieje się tak dlatego, że w osoby poszkodowane na skutek błędu lekarskiego, które bardzo często nie mają wiedzy prawniczej byłyby pokrzywdzone podwójnie:

• przez personel medyczny, który dopuścił się błędu w sztuce lekarskiej;
• przez restrykcyjne przepisy prawa, które uniemożliwiają dochodzenie odszkodowania i zadośćuczynienia za doznaną szkodę.

Dla lepszego wyjaśnienia tej sytuacji zobrazuje to na następującym przykładzie:

U powoda w trakcie porodu doszło do dziecięcego porażenia mózgowego. Sąd uznał, iż wynik zapisu KTG wykonanego po przyjęciu matki powoda do szpitala stanowił wskazanie do wykonania testu stresowego, czyli podjęcia próby wywołania czynności skurczowej macicy i oceny zachowania akcji serca płodu.

Z dokumentacji medycznej nie wynikało, iż test taki przeprowadzono. Sąd uznał, iż przeprowadzenie testu było konieczne na 8,5 godziny przed zakończeniem porodu oraz w okresie późniejszym. Sąd stwierdził, iż dokonanie ww. czynności skutkowałoby wcześniejszym przeprowadzeniem cięcia cesarskiego, a to z kolei mogłoby zmniejszyć stopień mózgowego porażenia dziecięcego i zaburzeń funkcji poznawczych lub nawet skutkować ich całkowitym uniknięciem.

Pozwany podniósł tzw. zarzut przedawnienia, czyli uznał, że pozew wniesiono zbyt późno, a w efekcie sprawa jest przedawniona i z tego powodu nie należy się powodowi zadośćuczynienie.

Wydając wyrok sąd powołując się na art. 5 kc nie uwzględnił podniesionego zarzutu przedawnienia i zasądził od Pozwanego szpitala na rzecz poszkodowanego kwotę 180.000,00 zł tytułem zadośćuczynienia za doznaną szkodę.

W niniejszej sprawie sąd uznał, że co prawda pozew o odszkodowanie wniesiono po upływie przewidzianego prawem terminu przedawnienia roszczeń, jednakże w przypadku uwzględnienia zarzutu przedawnienia powód zostałby pozbawiony możliwości dochodzenia swoich roszczeń, a taka sytuacja byłaby sprzeczna z zasadami współżycia społecznego, w szczególności z zasadą zapewnienia obywatelowi ochrony prawnej w sytuacji bardzo poważnej i pociągającej za sobą liczne konsekwencje szkody na osobie.

Z tych względów biorąc pod uwagę charakter sprawy i wiek powoda sąd oddalił zarzut przedawnienia na podstawie art. 5 kodeksu cywilnego.

Podsumowując, przed zgłoszeniem roszczeń odszkodowawczych należy zwracać uwagę na to, czy sprawa jest przedawniona i starać się jak najszybciej rozpocząć postępowanie związane z udowodnieniem błędu medycznego.

W wyjątkowych przypadkach warto jednak pamiętać o tym, że sąd może zasądzić odszkodowanie za szkodę będącą skutkiem błędu medycznego nawet po upływie okresu przedawnienia. Sytuacje takie są co prawda wyjątkowe, lecz trzeba mieć świadomość, że istnieją.

Przedawnienie karalności

Przedawnienie jest instytucją prawną, która kojarzy się przede wszystkim z przedawnieniem roszczeń majątkowych tzw. długów, czyli postępowaniem cywilnym. Przedawnienie występuje jednak w każdej dziedzinie prawa w tym również w prawie karnym.

Terminy przedawnienia w prawie karnym zostały wyznaczone odrębnie dla przestępstwa i odrębnie dla wykroczenia, tak więc właściwe przepisy dotyczące przedawnienia znajdziemy zarówno w kodeksie karnym (kk) oraz w kodeksie wykroczeń (kw).

Dodatkowo w prawie karnym rozróżniamy:

• Przedawnienie karalności, czyli okres czasu, po którym nie można sądzić oraz karać sprawcy za popełniony przez niego czyn zabroniony. Przedawnienie karalności ma zastosowanie zarówno do przestępstwa jak i wykroczenia.
• Przedawnienie wykonania kary, czyli okres czasu, po którym nie można wykonać kary zasądzonej prawomocnym wyrokiem karnym.

Terminy przedawnienia karalności oraz przedawnienia wykonania kary są odrębne dla przestępstwa i wykroczenia, dlatego poniżej opisze je dokładnie z zastosowaniem tego rozróżnienia.

Przedawnienie przestępstwa

Każde przestępstwo jest zbrodnią albo występkiem, w zależności od tego jak poważną karą jest zagrożone. Przestępstwo, za które grozi kara co najmniej 3 lat pozbawienia wolności nazywamy zbrodnią. Pozostałe przestępstwa stanowią występek.

Od wysokości kary grożącej za popełnienie danego przestępstwa zależy też okres czasu, który musi upłynąć by nastąpiło przedawnienie karalności przestępstwa.

Zgodnie z treścią art. 101 k.k. przedawnienie karalności przestępstwa następuje, jeżeli od chwili jego popełnienia upłynęło:

• 30 lat – gdy czyn stanowi zbrodnię zabójstwa;
• 20 lat – gdy czyn stanowi inną zbrodnię;
• 15 lat – gdy czyn stanowi występek zagrożony karą pozbawienia wolności przekraczającą 5 lat;
• 10 lat – gdy czyn stanowi występek zagrożony karą pozbawienia wolności przekraczającą 3 lata;
• 5 lat – gdy chodzi o pozostałe występki.

Ponadto, jeżeli w trakcie okresów, wskazanych powyżej zostało wszczęte postępowanie karne przeciwko sprawcy przestępstwa, okres przedawnienia karalności przestępstwa zostaje przedłużony o dodatkowe 10 lat, od daty wszczęcia postępowania karnego w sprawie.

Przedawnienie wykonania kary za przestępstwo następuje zgodnie z treścią art. 103 k.k., jeżeli od uprawomocnienia się wyroku skazującego upłynęło:

• 30 lat – w razie skazania na karę pozbawienia wolności przekraczającą 5 lat albo karę surowszą;
• 15 lat – w razie skazania na karę pozbawienia wolności nie przekraczającą 5 lat;
• 10 lat – w razie skazania na inną karę.

Przedawnienie wykroczenia

W przypadku przedawnienia karalności wykroczenia sytuacja jest prostsza, gdyż nie ma różnic w okresie czasu potrzebnego do przedawnienia wykroczenia w zależności do grożącej za jego popełnienie kary.

Przedawnienie karalności każdego wykroczenia zgodnie z treścią art. 45 kw ustaje, jeżeli od czasu jego popełnienia upłynął rok. Natomiast, jeżeli w tym okresie wszczęto postępowanie karne przeciwko sprawcy wykroczenia, karalność wykroczenia ustaje z upływem 2 lat od zakończenia tego postępowania.

Przedawnienie wykonania kary orzeczonej za wykroczenie następuję, jeżeli od daty uprawomocnienia się rozstrzygnięcia, czyli np. wyroku lub mandatu karnego upłynęły 3 lata.

Jeżeli mają Państwo pytania związane z treścią artykułu lub znaleźli się Państwo w podobnej sytuacji, serdecznie zapraszam do kontaktu:

• telefonicznie pod nr 607 223 420
• mailowo na adres michal.miller@eim.waw.pl

Adwokat Michał Miller

Artykuł został sprawdzony w 2023 roku i zostały naniesione odpowiednie poprawki. Dbamy o to, byś czytając treści - czytał tylko aktualne informacje