Odmowa leczenia przez lekarza

Zasadą jest, iż pacjent ma prawo do uzyskania pomocy lekarskiej w sytuacji, gdy takiej pomocy potrzebuje.

Ochronę życia i zdrowia ludzkiego poza Konstytucją gwarantują również:

• art. 30 ustawy o zawodzie lekarza i lekarza dentysty – Lekarz ma obowiązek udzielać pomocy lekarskiej w każdym przypadku, gdy zwłoka w jej udzieleniu mogłaby spowodować niebezpieczeństwo utraty życia, ciężkiego uszkodzenia ciała lub ciężkiego rozstroju zdrowia, oraz w innych przypadkach niecierpiących zwłoki,
• art. 69 kodeksu etyki lekarskiej – Lekarz nie może odmówić pomocy lekarskiej w przypadkach niecierpiących zwłoki, jeśli pacjent nie ma możliwości uzyskania jej ze strony instytucji powołanych do udzielania pomocy,
• art. 7 ustawy o zakładach opieki zdrowotnej – Zakład opieki zdrowotnej nie może odmówić udzielenia świadczenia zdrowotnego osobie, która potrzebuje natychmiastowego udzielenia takiego świadczenia ze względu na zagrożenie zdrowia lub życia,
• art. 15 ustawy o działalności leczniczej – Podmiot leczniczy nie może odmówić udzielenia świadczenia zdrowotnego osobie, która potrzebuje natychmiastowego udzielenia takiego świadczenia ze względu na zagrożenie życia lub zdrowia. 

Niedopełnienie powyżej wskazanego obowiązku udzielenia pomocy pacjentowi może spowodować powstanie odpowiedzialności odszkodowawczej. Koniecznym warunkiem do uzyskania odszkodowania za błąd medyczny polegający na odmowie leczenia jest związek pomiędzy odmową leczenia przez lekarza, a powstaniem szkody na zdrowiu pacjenta. Tym samym, jeśli nieudzielenie pomocy nie spowoduje negatywnych następstw dla stanu zdrowia pacjenta nie można mówić o podstawie do uzyskania zadośćuczynienia z tego tytułu.

Kiedy lekarz może odstąpić od leczenia pacjenta?

Zgodnie z art. 38 ustawy o zawodach lekarza i lekarza dentysty „lekarz może nie podjąć lub odstąpić od leczenia pacjenta, gdy zwłoka w jego udzieleniu nie spowoduje niebezpieczeństwa utraty życia, ciężkiego uszkodzenia ciała lub ciężkiego rozstroju zdrowia, a także nie zachodzi przypadek niecierpiący zwłoki.”

W przypadku odstąpienia od leczenia, lekarz ma obowiązek dostatecznie wcześnie uprzedzić o tym pacjenta lub jego przedstawiciela ustawowego bądź opiekuna faktycznego i wskazać realne możliwości uzyskania tego świadczenia u innego lekarza lub w podmiocie leczniczym.

Poniżej przedstawię przypadki, w których lekarz nie musi udzielić pomocy medycznej i nie poniesie z tego tytułu żadnych konsekwencji:

• lekarz nie jest zdolny do udzielenia pomocy z powodu stanu fizycznego lub psychicznego, np. jest chory, pozostaje pod wpływem silnych leków,
• lekarz odmawia udzielenia pomocy osobie, która jej potrzebuje, gdyż jest w trakcie udzielania pomocy innej osobie. Przykładem jest wypadek drogowy, w którym mamy kilku ciężko poszkodowanych. W takiej sytuacji, jeśli na miejscu zdarzenia znajduje się tylko jeden lekarz może odmówić udzielenia pomocy części ofiar wypadku, gdyż zajmuje się innymi poszkodowanymi,
• osoba wymagająca udzielenia natychmiastowej pomocy wyraża sprzeciw na podjęcie jakichkolwiek czynności medycznych,
• udzielenie pomocy wiązałoby się dla lekarza z narażeniem jego zdrowia lub życia. Przykładowo można wskazać, iż dotyczy to pacjenta, który zachowuje się bardzo agresywnie lub też z powodu okoliczności faktycznych, np. płonący budynek, do którego lekarz nie ma obowiązku wchodzić.

Obowiązki lekarza w przypadku odstąpienia od leczenia

Podstawę do odmowy leczenia pacjenta, opartą na zasadach etycznych i moralnych przewiduje art. 39 w/w ustawy. Zgodnie z tym artykułem „lekarz może powstrzymać się od wykonania świadczeń zdrowotnych niezgodnych z jego sumieniem, o ile nie zachodzi przypadek, gdy zwłoka w jego udzieleniu mogłaby spowodować niebezpieczeństwo utraty życia, ciężkiego uszkodzenia ciała lub ciężkiego rozstroju zdrowia a także nie zachodzi przypadek niecierpiący zwłoki”, z tym, że ma obowiązek wskazać realne możliwości uzyskania tego świadczenia u innego lekarza lub w podmiocie leczniczym oraz uzasadnić i odnotować ten fakt w dokumentacji medycznej. Lekarz wykonujący swój zawód na podstawie stosunku pracy lub w ramach służby ma ponadto obowiązek uprzedniego powiadomienia na piśmie przełożonego.

Podsumowując, lekarz tylko w wyjątkowych przypadkach, które wskazałam powyżej może odmówić podjęcia leczenia pacjenta. W takiej sytuacji powinien jednak wskazać od kogo lub gdzie pacjent można uzyskać pomoc. W pozostałych przypadkach nieudzielenie pomocy przez lekarza pozwala na uzyskanie odszkodowania za szkodę, którą poniesiono z powodu zaniechania lekarza.

W świetle powyższego, lekarz ma obowiązek udzielić pomocy pacjentowi, który zgłasza się do niego w sytuacji zagrożenia zdrowia lub życia. Lekarz musi udzielić podstawowej pomocy pacjentowi nawet gdy ten nie jest uprawniony do świadczeń medycznych, tj. nie posiada ubezpieczenia zdrowotnego lub pieniędzy na opłacenie konsultacji lekarskiej lub zabiegu. 

Jeżeli sytuacja zdrowotna pacjenta jest bardziej skomplikowana lekarz ma obowiązek zabezpieczyć jego stan zdrowia w podstawowym zakresie, a następnie skierować go do odpowiedniego specjalisty lub szpitala, który będzie w stanie zapewnić mu niezbędną pomoc medyczną. 

Lekarz nie ma również prawa odmówić leczenia pacjentowi, który ze względu na swój stan zdrowia nie rokuje szans na wyleczenie. Jeżeli taki pacjent zgłasza się w sytuacji zagrożenia zdrowia lub życia lekarz ma obowiązek udzielić mu pomocy, nawet jeżeli wie, że leczenie nie przyniesie pozytywnych rezultatów. 

Lekarz, który odmawia udzielenia pomocy pacjentowi dopuszcza się umyślnego zaniechania i może ponieść z tego tytułu zarówno odpowiedzialność karną, dyscyplinarną jak również odpowiedzialność cywilną za wyrządzoną w ten sposób pacjentowi szkodę. 

Wyjątki od tej reguły wskazuje art. 7 kodeksu etyki lekarskiej zgodnie z którym „w szczególnie uzasadnionych wypadkach lekarz może nie podjąć się lub odstąpić od leczenia chorego, z wyjątkiem przypadków niecierpiących zwłoki. Nie podejmując albo odstępując od leczenia lekarz winien wskazać choremu inną możliwość uzyskania pomocy lekarskiej.” 

Za takie szczególnie uzasadnione wypadki, w których lekarz może odmówić pacjentowi pomocy można uznać np. ciężką chorobę lekarza czy brak odpowiedniej wiedzy lub specjalizacji uniemożliwiający udzielenie pacjentowi skutecznej pomocy. 

Odmawiając udzielenia pomocy lekarz ma jednak obowiązek wskazania pacjentowi miejsca, gdzie uzyska on niezbędną mu pomoc medyczną.

Odmowa leczenia przez pacjenta

Dotychczas skupialiśmy się na odmowie leczenia przez lekarza, zdarzają się jednak sytuacje, w których to pacjent odmawia leczenia. Przykładowo podczas wizyty u lekarza rodzinnego może on uznać, że stan pacjenta wymaga dalszego leczenia w szpitalu.

Jednocześnie zasadą jest, że hospitalizacja powinna się odbywać jedynie za zgodą pacjenta. Gdy pacjent nie wyraża zgody na podjęcie leczenia lekarz powinien dla własnego bezpieczeństwa uzyskać od pacjenta pisemne oświadczenie o odmowie podjęcia leczenia. W oświadczeniu powinny się znaleźć informacje w zakresie możliwych negatywnych skutków zaprzestania leczenia.

Lekarz ma bowiem obowiązek wskazać pacjentowi jakie konsekwencje może przynieść odmowa leczenia. Co istotne konieczne jest przedstawienie negatywnych następstw w sposób zrozumiały dla pacjenta. W sytuacji, gdy pacjent nie zechce złożyć oświadczenia na piśmie lekarz może przyjąć od niego oświadczenie ustne w obecności świadków.

Analogicznie wygląda przypadek, kiedy pacjent w trakcie hospitalizacji chce ją przerwać. Wypisanie na własne żądanie powinno mieć miejsce tylko wtedy, gdy pacjent zostanie poinformowany o ryzyku związanym z opuszczeniem szpitala oraz świadomie podejmie taką decyzję składając stosowne oświadczenie na piśmie.

Jeżeli mają Państwo pytania związane z treścią artykułu lub znaleźli się Państwo w podobnej sytuacji, serdecznie zapraszam do kontaktu:

• telefonicznie pod nr 693 800 771
• mailowo na adres ewelina.miller@eim.waw.pl

Adwokat Ewelina Miller

Artykuł został sprawdzony w 2023 roku i zostały naniesione odpowiednie poprawki. Dbamy o to, byś czytając treści - czytał tylko aktualne informacje