Niewłaściwe zastosowanie leku

W większości wypadków wizyta u lekarza albo w szpitalu wiąże się z przepisaniem lub podawaniem leków. Na tym tle może dojść do błędu medycznego, który wielokrotnie powoduje nieodwracalne skutki, w tym śmierć pacjenta.

W artykule opiszę:

• na czym może polegać błąd medyczny przy podaniu leków,
• kto odpowiada za niewłaściwe zastosowanie leku,
• czy pacjent ma obowiązek zapoznać się ulotką leku,
• jak wygląda odpowiedzialność producenta leków,
• przykład błędu medycznego związanego z przyjmowaniem leku Acenokumarol.

Błąd lekarza przy przepisaniu leku

Błąd lekarza może przyjąć następujące formy:

• Przepisanie leku, który nie powinien zostać pacjentowi podany. Przykładowo pacjent jest uczulony na składnik leku, a lekarz (któremu pacjent o tym wspominał) zapomniał, nie sprawdził w dokumentacji i przepisał lek.
• Innym przykładem jest przepisanie leku, który w ogóle nie może być przepisany na dane schorzenie. Wiąże się on czasami z błędną diagnozą, gdyż skoro nieprawidłowo rozpoznano chorobę trudno mówić o prawidłowym leczeniu.
• Przepisanie prawidłowego leku ale w niewłaściwych dawkach. Każdy lek można stosować w różnych dawkach, z różną częstotliwością. Nieprawidłowości w tym zakresie nie tylko nie pomogą, ale mogą znacząco zaszkodzić pacjentowi.
• Przepisanie leków, które nie mogą być ze sobą łączone. Tytułem przykładu można wskazać wielokrotnie przywoływane zastosowanie popularnego antybiotyku przeciwbakteryjnego neomecyny i streptomecyny u jednej osoby. Takie połączenie powoduje poważne uszkodzenia słuchu np. u małych dzieci. W prasie medycznej można często przeczytać, iż połączenie tych dwóch antybiotyków jest niedozwolone, a lekarz jako specjalista obowiązany do posiadania fachowej wiedzy powinien wiedzieć o niebezpieczeństwie jakie niesie za sobą taka praktyka.
• Przepisanie leku pomimo braku wskazań. Sytuacja taka ma miejsce, gdy dochodzi do nieprawidłowej diagnozy, lekarz rozpoznaje chorobę, na którą pacjent nie cierpi, po czym przepisuje leki. Skoro nie ma choroby to leczenie nie jest uzasadnione wskazaniami medycznymi.
• Nieprawidłowa kontrola stanu zdrowia w trakcie podawania leku. Pacjent powinien być objęty ciągłością leczenia. Oznacza to, że po przepisaniu mu leku jego stan zdrowia powinien być kontrolowany, po to, by reagować i w odpowiednim momencie zmodyfikować dawkę albo zmienić lek. Brak kontroli albo zignorowanie przez lekarza faktu, że pacjent przyjmuje inne leki prowadzi do wielu tragedii. Jedna z takich sytuacji zostanie opisana w dalszej części tego artykułu.

Odpowiedzialność lekarza i szpitala

Za błąd medyczny związany z przepisywaniem leków może odpowiadać lekarz, szpital lub towarzystwo ubezpieczeń, w którym lekarz albo szpital posiadają polisę odpowiedzialności cywilnej (OC).

Tym samym zgłoszenie szkody można kierować do:

• Szpitala lub jego towarzystwa ubezpieczeń – jeżeli do błędu doszło wskutek nieprawidłowości w organizacji pracy personelu medycznego szpitala. Przykładowo roszczenie wobec szpitala można kierować także gdy przewinienia dopuści się lekarz pracujący w szpitalu.
• Lekarza lub jego ubezpieczyciela, jeżeli lekarz dopuścił się błędu medycznego wykonując pracę na własny rachunek np. w gabinecie prywatnym.

Aby mówić o błędzie medycznym konieczne będzie wykazanie, że spełniono łącznie trzy przesłanki:

• doszło do nieprawidłowości związanych z przepisaniem leku
• doszło do negatywnego skutku zdrowotnego dla pacjenta, pogorszenia stanu zdrowia fizycznego czy też śmierci
• negatywny skutek dla pacjenta można połączyć bezpośrednio z nieprawidłowościami w zakresie leków, gdyby prawidłowo leczono pacjenta nie doszłoby do pogorszenia zdrowia, które nastąpiło.

Pacjent, który wykaże, że doszło do błędu medycznego ma prawo do następujących roszczeń:

• Zadośćuczynienia za doznaną krzywdę – świadczenia, które ma zrekompensować wszystkie niematerialne skutki doznanego błędu, w tym ból, cierpienie, konieczność dalszego leczenia, konieczność przeorganizowania swojego życia.
• Odszkodowania – świadczenia w wymiarze materialnym rozumianego jako zwrot poniesionych kosztów np. leczenia, które nie zostałyby poniesione, gdyby nie błąd
• Renty – w sytuacji, w której błąd medyczny spowodował konieczność stałego leczenia, rehabilitacji, czy też, gdy pacjent potrzebuje z powodu błędu opieki osób trzecich.

Ulotka, a odpowiedzialność lekarza za skutki uboczne leków

Odpowiedzialność lekarza może też powstać z uwagi na nieudzielenie pacjentowi informacji o leku szczególnie niebezpiecznym albo o jego skutkach niepożądanych.

Do każdego leku dołączona jest ulotka, w której znajdują się informacje o możliwych skutkach przyjmowania leków, o tym z jakimi lekami nie wolno go łączyć, jak dawkować. Wydawałoby się więc, że lekarz może wskazać pacjentowi, żeby przeczytał sobie ulotkę i zastosował lek zgodnie z zaleceniami, które się w niej znajdują. Zakładając, że pacjent przeczyta ulotkę to, jako że nie jest osobą o wykształceniu medycznym może wielu rzeczy nie zrozumieć albo zrozumieć opacznie. Nie można zatem przerzucać odpowiedzialności w tym zakresie na pacjenta.

Informacje i ostrzeżenia podane na ulotce nie zwolnią lekarza automatycznie z odpowiedzialności. Przyjmuje się bowiem, że nie każdy pacjent może się zapoznać z ulotką, albo choćby z powodu złego stanu zdrowia nie jest w stanie przeczytać i zrozumieć jej treści. Inną sprawą jest fakt, że każdy lek możemy dawkować na wiele sposobów, a nieprawidłowe wskazanie dawki może stać się nawet przyczyną śmierci.

Podsumowując, lekarz poniesie odpowiedzialność odszkodowawczą nie tylko za niewłaściwe przepisanie leku, przy czym odnosi się to zarówno do podania nieprawidłowego leku, jak też i zastosowania nieodpowiedniej dawki, ale również wtedy, gdy nie poinformuje o skutkach ubocznych leku.

Nie ma tutaj znaczenia fakt, że każdy lek posiada ulotkę. Osoba chora może bowiem nie mieć możliwości zapoznania się z taką ulotką albo może jej nie zrozumieć, dlatego też za każdym razem to lekarz powinien udzielać pacjentowi wyczerpującej informacji na temat stosowania i dawkowania leku oraz jego możliwych skutków ubocznych.

Nieprawidłowe dawkowanie Acenokumarolu

Poniżej znajduje się opisany przypadek tragedii, do jakiej doszło w związku z brakiem kontroli parametrów pomimo wskazywania przez pacjenta, iż jest w trakcie leczenia. Pacjent miał rozpoznaną niewydolność mięśnia sercowego wraz z jego uszkodzeniem, utrwalone migotanie przedsionków, przyjmował Acenokumarol.

Acenokumarol podaje się w stanach, w których istnieje duże ryzyko incydentów zakrzepowo-zatorowych, przykładowo po operacjach wszczepienia sztucznych zastawek serca czy też u chorych z utrwalonym migotaniem przedsionków.

Poszkodowany wezwał pogotowie, gdy od kilku godzin nie mógł sobie poradzić z zatamowaniem krwawienia z nosa. Załoga karetki pogotowia zabrała pacjenta na Szpitalny Oddział Ratunkowy, w którym pacjent został przyjęty przez lekarza.

Lekarz ograniczyła się do zbadania pacjenta poprzez zmierzenie ciśnienia oraz założenie do nosa tamponad. Pacjent został następnie odesłany do domu. Nie wykonano kontrolnej morfologii, nie oznaczono INR.

Następnego dnia poszkodowany gorzej się czuł, dlatego tym razem jego córka wezwała innego lekarza na wizytę prywatną. Lekarz po zbadaniu pacjenta nakazał natychmiastowe przeprowadzenie poziomu INR oraz zalecił udanie się do szpitala. Przeprowadzone badanie wykazało INR w wysokości 10, znacznie przekraczając normę. Pacjent w chwili ponownego przyjęcia do szpitala był w stanie ciężkim, a tuż po przyjęciu nastąpił zgon.

Rodzina pacjenta od początku uważała, że lekarze dopuścili się zaniedbań i nawet nie podjęli starań, by uratować pacjenta. W sprawie podniesiono zarzut błędu medycznego w postaci nieprawidłowego postępowania lekarza w trakcie pierwszego pobytu w szpitalu. Lekarz nie wykonał wtedy badania INR, pomimo bezwzględnych przesłanek do jego wykonania. W przypadku bowiem, gdyby zadziałano z odpowiednią szybkością zapewne pacjent otrzymałby szansę na przeżycie.

Powinno dojść do natychmiastowego odstawienia leku Acenokumarol, podania witaminy K i ewentualnego przetoczenia świeżego osocza. Nie oznaczono ponadto morfologii krwi obwodowej dla oceny stopnia utraty krwi w czasie krwotoku.

Powyższe zarzuty zostały uznane za słuszne przez Wojewódzką Komisję ds. Orzekania o Zdarzeniach Medycznych, a następnie przez biegłego w trakcie postępowania sądowego.

W takiej sytuacji, jak ta opisana powyżej, gdy doszło do błędu medycznego najbliższym osoby zmarłej przysługuje zadośćuczynienie oraz odszkodowanie za cierpienie, ból po stracie osoby bliskiej oraz odszkodowanie za poniesione w związku z błędem medycznym straty finansowe.

Podsumowując, nawet w przypadku błahego wydawałoby się objawu jakim jest krwawienie z nosa należy mieć na uwadze, że może stanowić przejaw poważnych nieprawidłowości w organizmie człowieka. Szczególnie niebezpieczne jest to w sytuacji schorzeń kardiologicznych. Każdy stwierdzony przypadek błędu medycznego daje zaś podstawę do żądania od szpitala lub lekarza zadośćuczynienia oraz odszkodowania za śmierć osoby najbliższej.

Odpowiedzialność producenta leków za skutki uboczne

Jak wskazano powyżej lekarz poniesie odpowiedzialność za przepisanie nieprawidłowego leku, w nieodpowiedniej dawce albo gdy nie poinformuje pacjenta o skutkach ubocznych. Istnieje jednak wiele sytuacji, w których lekarz nie ponosi winy za szkody wyrządzone przez stosowanie leku. Warto się zastanowić kto odpowiada za szkodę, która jest bezpośrednio związana z przyjęciem określonego leku. W niniejszym akapicie przedstawię zatem odpowiedzialność producenta leku, która jest oparta na zasadzie ryzyka.

Zasada ryzyka oznacza, że producent leku ponosi ryzyko wprowadzenia leku do obrotu. Tym samym oferując lek szerszej grupie osób niejako z tego tylko powodu może odpowiadać za ewentualne szkody wywołane późniejszym stosowaniem leku. Aby stwierdzić odpowiedzialność producenta leku i uzyskać od niego odszkodowanie nie trzeba zatem wykazywać jego winy.

Producent może się uwolnić od odpowiedzialności tylko jeżeli wykaże, że:

• lek został wprowadzony wyłącznie do badań klinicznych w szpitalach, a nie do powszechnego obrotu – innymi słowami nie jest on dostępny w aptekach;
• w chwili wprowadzania leku do obrotu nie istniała wada, powodująca szkodę na osobie. Producent musi wykazać, że wada ta pojawiła się już po wprowadzeniu leku do obrotu.

W ciągu ostatnich lat pojawia się jednak przekonanie, że producent leku powinien śledzić literaturę naukową, ekspertyzy, by podejmować kroki mające na celu usuwanie z obrotu szkodliwych leków. Tym samym nawet jeżeli w chwili wprowadzania leku producent nie miał danych o działaniach niepożądanych leku, a następnie pojawiły się informacje, że wprowadzony lek powoduje szkody u konkretnych użytkowników powinien podjąć kroki mające na celu ich ostrzeżenie.

Producent powinien informować o bieżących skutkach ubocznych, a nawet wycofać lek, jeżeli okaże się, że jego skutki negatywne przewyższają ewentualne korzyści płynące z jego stosowania.

Podsumowując, za skutki stosowania leków może odpowiadać lekarz, który je przepisuje, lecz tylko w określonych, zawinionych przez niego przypadkach. Odmiennie wygląda odpowiedzialność producenta i importera leków, którzy odpowiadają na zasadzie ryzyka od chwili wprowadzenia leku do obrotu powszechnego.

Jeżeli mają Państwo pytania związane z treścią artykułu lub znaleźli się Państwo w podobnej sytuacji, serdecznie zapraszam do kontaktu:

• telefonicznie pod nr 693 800 771
• mailowo na adres ewelina.miller@eim.waw.pl

Adwokat Ewelina Miller

Artykuł został sprawdzony w 2023 roku i zostały naniesione odpowiednie poprawki. Dbamy o to, byś czytając treści - czytał tylko aktualne informacje